Nghệ nhân sáng tạo những chiếc lồng bàn “màn tuyn” xuất ngoại

Chiếc lồng bàn “màn tuyn” tưởng chừng như đơn giản nhưng lại có mặt ở rất nhiều quốc gia trên thế giới. Bằng 1.200 sợi mây nhỏ đều tăm tắp, được kết tinh bằng 170 giờ lao động miệt mài, qua đôi bàn tay khéo léo làm nên một sản phẩm thủ công mỹ nghệ đất Việt, vươn mình ra biển lớn. 

Sản phẩm của làng nghề mây tre đan Phú Vinh có tuổi đời hơn 400 này được coi là “độc nhất vô nhị”. Chiếc lồng bàn “màn tuyn” tinh xảo, trắng muốt, nặng 290gram hiện có giá 30 triệu đồng/chiếc. 

Khát khao đổi mới, tạo dấu ấn của thương hiệu Việt

“Ở làng Phú Vinh hiện có tới khoảng 700 hộ làm nghề nhưng chỉ có hai nhà làm lồng bàn là gia đình ông Nguyễn Văn Tĩnh và ông Trần Văn Khá. Chiếc lồng bàn nhẹ tựa như mây, xuyên thấu như chiếc màn có nhiều hoa văn độc đáo thì chỉ có nhà ông Khá mới làm ra được”, ông Nguyễn Văn Trung, Chủ tịch Hiệp hội mây tre đan Chương Mỹ cho biết. 

Đến nhà ông Khá, chúng tôi còn được nghe ông kể về cơ duyên bắt đầu với nghề được trời phú này. Ông kể: “Năm 1969, sau khi xuất ngũ trở về địa phương, ông Khá nên duyên vợ chồng cùng bà Tiến. Cũng kể từ đây, hai vợ chồng ông gắn mình với nghề thủ công truyền thống của Phú Hoa Trang (làng Phú Vinh ngày nay). 

Cũng chính vì điều này mà ông Khá vẫn luôn tự hào vì mình là đời thứ 5 nối nghiệp gia đình, nhờ đó cuộc sống của gia đình cũng đủ đầy, nuôi lớn 5 người con ăn học và có nghề nghiệp ổn định. 

Ông Khá tâm sự: “Năm 2001, tôi cảm thấy làm ra những mặt hàng vật dụng đại trà cũng bình thường, nên tôi muốn tạo ra sản phẩm chất lượng, mang thương hiệu Việt vươn tầm thế giới”.

Cùng tham gia trải nghiệm “1 ngày làm nghề” cùng vợ chồng ông Khá, tôi như khám phá được hết sự tỉ mỉ, vất vả trong từng công đoạn để tạo ra một sản phẩm hoàn chỉnh. 

Phải mất 5kg mây tươi, ông Khá mới có thể hoàn thành một chiếc lồng bàn “màn tuyn” vạn sợi như một, tất cả các sợi mây đều giống nhau 100%. Từng sợi mây được kéo mỏng như tờ giấy pơ luya, khi đến công đoạn đan, bà Tiến sẽ nhận ra ngay sợi nào chưa đạt yêu cầu, ông Khá sẽ tuốt lại. Sự phối hợp nhịp nhàng ăn ý đó chính là bí quyết làm nên tay nghề “vạn sợi như một”. 

Điều đặc biệt không nơi nào có chính là dao để tuốt mây. Lưỡi dao để tuốt mây do ông Khá tự nghĩ ra, con dao sắc được kẹp cùng với một thanh sắt lục giác dũa tròn, khi cho sợi mây đi qua sẽ được kéo từ dưới lên trên theo vòng xoáy. 

Mây được chọn để làm lồng bàn phải là mây dài, đều không có nhánh quả. Sau khi mang về, bà Tiến sẽ róc hết những mấu còn thừa, tiếp đó mây được chẻ đều rồi đem đi hun sấy và phơi khô. Ở khâu sấy sợi mây, ông Khá sử dụng lưu huỳnh nhằm tạo độ bền và tạo màu trắng tinh. 

Quy trình đan nghe có vẻ dễ nhưng đến khi bà Tiến chia sẻ, chúng tôi mới thấy hết được sự cầu kỳ trong từng công đoạn. Bà kể: “Khi đan sẽ bắt đầu từ giữa và kết thúc ở chân của lồng bàn. Một vòng đan khoảng chừng 4cm kể từ núm sẽ đan một đường lông tôm, một tầng mang cá kết nối với vành, rồi thắt con ong… cứ thế cho đến vòng thứ 2, đan nong thưa cho đến hết. Do đó, thời gian làm chiếc núm mất ba ngày, làm mâm mất 7 ngày và thêm 7 ngày đan khung, một tháng chỉ làm được hai chiếc”.

Nỗi lo mất nghề

Vợ chồng ông Khá suốt bao đêm trăn trở về người kế nghiệp, bà Tiến bộc bạch: “Có đến 5 người con, 20 cháu - chắt nhưng chẳng một ai chịu nối nghiệp. Chúng tôi tuổi ngày một già, cùng lắm cũng chỉ duy trì nghề được vài năm nữa. Cũng tận tình chỉ dạy cho cả những người lành nghề trong làng đến học, nhưng được vài buổi là họ nản, làm lồng bàn kiểu này rất khó, đòi hỏi sự tỉ mỉ và tay nghề cao”.

Luôn tự hào vì tay nghề của bố mẹ được thị trường đón nhận, anh Trần Văn Khen (con trai cả của ông Khá) cũng phải đổi nghề vì sự thay đổi của kinh tế thị trường, anh cùng các anh em buộc phải lựa chọn một nghề khác phù hợp hơn. 

Nhận thấy sự độc đáo, mới lạ về sản phẩm của làng nghề, năm 2010, chiếc lồng bàn “màn tuyn” đã được Hiệp hội xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam (VIETCRAFT) mang đi triển lãm tại TP Hồ Chí Minh. Năm 2012, vợ chồng ông Khá được mời đi giao lưu, biểu diễn tay nghề tại tỉnh Chiết Giang (Trung Quốc).  

Trong Hội thi sản phẩm thủ công mỹ nghệ Việt Nam năm 2020 do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tổ chức. Chiếc lồng “màn tuyn” đã xuất sắc vượt qua hàng trăm sản phẩm và giành giải Nhất. Đến nay, vợ chồng ông Khá đã cho ra thị trường hơn 400 chiếc được xuất khẩu đi nhiều nước trên thế giới: Trung Quốc, Nhật Bản, Mỹ…

Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn chứng nhận chiếc lồng bàn của ông Trần Văn Khá đoạt giải nhất hội thi sản phẩm thủ công mỹ nghệ Việt Nam năm 2020.

Lâm Tới (Bài, ảnh)