Những nghệ nhân làm "hồi sinh" nghề dệt ở Khuôn Thê

Lớn lên với nghề dệt lâu đời ở Khuôn Thê - nơi các bà, các mẹ đều biết dệt và dệt khéo. Thế nhưng, chưa bao giờ bà Nông Thị Thao lại cảm thấy tiếc nuối như bây giờ. Cả thôn có tới 104 hộ đều là người Nùng nhưng chỉ còn sót lại vài ba chiếc khung dệt vải, phần vì không có người làm, phần cũng vì kinh tế thị trường đã khiến nghề dệt không tìm được chỗ đứng.

Với bà Thao, nghề dệt chính là tuổi thơ và là một phần trong cuộc sống không thể thiếu của người Nùng. Bà Thao chia sẻ: “Cũng như bao thiếu nữ Nùng nơi đây, từ khi lên ba, bà Thao đã quen với cây thoi, khung cửi được làm từ gỗ, tre, nứa. Từng tấm vải tuyệt mỹ cứ thế qua đôi bàn tay khéo léo của các bà, các mẹ được hoàn thiện, nghề dệt cũng theo đó truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác, trở thành một nghề truyền thống của dân tộc”.

Bà Thao không nhớ mình đã dệt bao nhiêu tấm vải, tấm chăn. Chỉ nhớ rằng, nhà nào cũng trồng bông trên khắp các triền núi, đến mùa thu hoạch, bông bung nở trắng xóa cả một vùng trời. Bông sau khi thu hoạch được quay vòng se sợi, sợi chỉ không được trau chuốt, nhẵn mịn và đều như bây giờ.

Là một trong 3 hộ còn giữ lại nghề dệt vải truyền thống ở Khuôn Thê, bà Hoàng Thị Phùng cho biết, thoạt nhìn qua trang phục của người Nùng ít họa tiết, nhưng khi làm lại rất cầu kỳ và tốn nhiều công sức. Bà kể: “Công đoạn se sợi và lên khung là kỳ công nhất và mất nhiều thời gian nhất. Việc cán bông và se sợi đòi hỏi sự tỉ mỉ, chú tâm mới tạo ra những sợi chỉ đều, đẹp. Nếu làm lâu năm thì chỉ mất vài tiếng sẽ xong, còn mới vào nghề thì mất cả buổi. Để dệt lên một tấm vải thì ít nhất vài ngày mới xong".

Vải sau khi dệt bằng khung cửi gỗ, người Nùng ở Khuôn Thê lại ngâm vào chum nước chứa lá cây chàm vài tháng cho đến khi lá nhàu nát. Tiếp đó, lọc lấy nước rồi trộn một ít vôi, nhân hạt đào phai giã nát và khuấy đều để tạo thành thứ nước hỗn hợp màu xanh lam đậm hay còn gọi là màu chàm. Trên các sản phẩm trang phục của người Nùng, hoa văn chủ yếu là các họa tiết hình tròn, bố cục cân xứng, mô phỏng lại mặt trời, ngôi sao với nhiều màu sắc rực rỡ…

Còn với chị Hoàng Thị Len, khó khăn lớn nhất từ nhu cầu thị trường đến bài toán kinh tế đầu ra. Thế nhưng, chị vẫn cùng vận động các hộ gia đình duy trì và gìn giữ nghề dệt vải, nhuộm chàm và thêu thùa của dân tộc mình. 

Chị Len nhấn mạnh: “Đã là đồ thủ công thì đều phải làm bằng tay, làm thủ công trong đó chứa đựng tâm huyết và công sức của người đồng bào. Bài toán kinh tế dù khó khăn nhưng vẫn phải giữ mạch nguồn văn hóa truyền thống của làng. Có như vậy, lớp lớp thế hệ trẻ người Nùng ở Khuôn Thê mới được ngắm nhìn những bộ trang phục Nùng làm ra bởi đường chỉ rất chắc chắn, màu vải chàm không phai, hoa văn độc đáo đậm nét dân tộc, đường thêu điêu luyện và mềm mại”.

Ông Lê Đức Vân, Bí thư Chi bộ thôn Khuôn Thê cho biết: Sản phẩm vải dệt ở Khuôn Thế rất độc đáo, từng đường kim, mũi chỉ đều mềm mại, hoa văn uyển chuyển đặc sắc. Tuy nhiên, khó khăn lớn nhất sau khi hồi sinh nghề truyền thống chính là quy mô sản xuất chưa đáp ứng yêu cầu, chỉ sản xuất mang tính nhỏ, lẻ, phạm vi gia đình. Trong thời gian tới, Chi bộ sẽ tham mưu, đề xuất thêm nhiều biện pháp góp phần tuyên truyền, vận động người dân giữ gìn và phát triển nghề truyền thống. Đồng thời cũng tăng cường quảng bá các sản phẩm do bà con làm ra, để trở thành sản phẩm hàng hóa, từ đó khôi phục mạnh mẽ nghề dệt truyền thống của người Nùng nơi đây.

Đỗ Khuyến