Ngân hàng tư nhân "vượt mặt", ngân hàng quốc doanh gặp khó

Theo Vnexpress, Chính phủ đã đề xuất tăng hơn 20.000 tỷ đồng vốn điều lệ cho Vietcombank, một trong bốn ngân hàng quốc doanh, nhằm đáp ứng các tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu và hỗ trợ tái cơ cấu các tổ chức tín dụng yếu kém. Nguồn vốn này sẽ được bổ sung từ lợi nhuận lũy kế còn lại đến hết năm 2018 và lãi suất năm 2021 của ngân hàng.

Trong nửa thập kỷ qua, bảng xếp hạng quy mô vốn của các ngân hàng đã có sự thay đổi mạnh mẽ. Nhóm ngân hàng quốc doanh, từng chiếm ưu thế trong tổng tài sản, quy mô cho vay và vốn trong hai thập kỷ trước, giờ đây đã bị nhóm ngân hàng tư nhân vượt qua.

Năm 2018, lần đầu tiên một ngân hàng tư nhân lọt vào top 3 về quy mô vốn điều lệ trong ngành ngân hàng. Đến quý II năm nay, sau hơn 5 năm, vị trí dẫn đầu hoàn toàn thuộc về nhóm ngân hàng tư nhân, với VPBank và Techcombank đạt quy mô vốn lần lượt là hơn 79.300 tỷ và hơn 70.400 tỷ đồng, cao hơn 20.000 tỷ so với BIDV, ngân hàng quốc doanh đứng trong top 3.

Câu chuyện tăng vốn của các ngân hàng quốc doanh đã được đề cập từ nhiều năm, nhưng vẫn chưa tìm được giải pháp thỏa đáng. Việc tăng vốn điều lệ thường thực hiện qua ba cách chính: phát hành cổ phiếu cho cổ đông hiện hữu, phát hành riêng lẻ hoặc chia cổ tức. Tuy nhiên, các ngân hàng quốc doanh gặp khó khăn trong việc áp dụng những phương án này vì yêu cầu giữ sở hữu Nhà nước tối thiểu là 65%.

Phát hành cho cổ đông hiện hữu yêu cầu cổ đông phải mua thêm cổ phiếu theo tỷ lệ nắm giữ. Nếu quy mô vốn tăng hàng chục nghìn tỷ đồng, Nhà nước cũng cần đóng thêm phần vốn tương ứng để duy trì tỷ lệ sở hữu. Tuy nhiên, rào cản ngân sách khiến việc này khó khăn. Nếu không tham gia, tỷ lệ sở hữu của Nhà nước sẽ giảm.

Việc chia cổ tức bằng cổ phiếu cũng gặp trở ngại. Các ngân hàng quốc doanh thường phải chia cổ tức bằng tiền do áp lực từ ngân sách. Trong 7-8 năm qua, chỉ có hai lần nhóm này tăng vốn điều lệ bằng chia cổ tức bằng cổ phiếu vào năm 2021 và 2023; các năm còn lại chủ yếu chia cổ tức bằng tiền mặt. Trong giai đoạn 2016-2018, mặc dù các ngân hàng mong muốn tăng vốn qua chia cổ tức bằng cổ phiếu, nhưng Bộ Tài chính đã từ chối với lý do ngân sách hạn chế.

Đối với phương án phát hành riêng lẻ, VietinBank không thể thực hiện vì tỷ lệ sở hữu Nhà nước là 64,46%, gần đạt mức tối thiểu theo quy định. Trong khi đó, Vietcombank và BIDV vẫn còn dư địa vì tỷ lệ sở hữu lần lượt là 74,8% và 80,99%. Tuy nhiên, cả hai ngân hàng này đã "giậm chân tại chỗ" nhiều năm qua.

Vietcombank đã đề cập đến việc phát hành riêng lẻ cho cổ đông chiến lược từ năm 2019, nhưng đến nay vẫn chưa thực hiện được. BIDV cũng đã nhắc đến phương án này từ hai năm trước nhưng vẫn tiếp tục bị hoãn. Nhóm phân tích của Công ty chứng khoán MB (MBS) cho rằng trong năm nay, các phương án tăng vốn này vẫn khó có thể thực hiện. Lãnh đạo Vietcombank từng cho biết, vấn đề vướng mắc chủ yếu nằm ở đàm phán giá phát hành, không thấp hơn giá thị trường và định giá, cùng điều khoản hạn chế chuyển nhượng trong một năm cho cổ đông chiến lược.

So với nhóm ngân hàng quốc doanh, các ngân hàng tư nhân có phần thuận lợi hơn trong việc tăng vốn. Nhóm này chỉ cần sự đồng thuận của cổ đông và tuân thủ các quy định về giới hạn sở hữu. Chẳng hạn, VPBank chỉ mất hơn hai năm để trở thành ngân hàng đứng đầu về quy mô vốn điều lệ. Cuối năm 2022, VPBank đã phát hành cổ phiếu cho cổ đông từ nguồn lợi nhuận chưa chia và các quỹ với tỷ lệ 50%, tăng vốn thêm hơn 22.000 tỷ đồng. Một năm sau đó, ngân hàng này tiếp tục phát hành gần 1,2 tỷ cổ phiếu cho cổ đông chiến lược Sumitomo, nâng tổng vốn thêm gần 12.000 tỷ đồng.

Tương tự, Techcombank, với "truyền thống" không trả cổ tức để tập trung cho các đợt tăng vốn lớn, đã hoàn tất việc tăng gấp đôi vốn từ 35.200 tỷ lên hơn 70.000 tỷ đồng trong một đợt.

Theo Tạp chí Tài chính, thực tế cho thấy, quy mô vốn điều lệ của ngân hàng được xem như "tấm đệm dự phòng rủi ro" và là một trong những tiêu chí đánh giá an toàn hoạt động. Việc không tăng vốn trong khi tín dụng liên tục mở rộng có thể khiến một số chỉ tiêu an toàn của nhóm ngân hàng quốc doanh xuống thấp, đặc biệt là tỷ lệ an toàn vốn (CAR).

Hệ số CAR được tính theo Thông tư 41 năm 2016, tối thiểu là 8%. Theo đề án tái cơ cấu hệ thống các tổ chức tín dụng gắn với xử lý nợ xấu đến năm 2025, mục tiêu CAR cho các ngân hàng thương mại trong năm 2023 tối thiểu là 10-11%, và 11-12% vào năm 2025. Tuy nhiên, hiện tại, CAR của nhóm ngân hàng quốc doanh chỉ nằm trong khoảng 9-11%.

Cụ thể, VietinBank có CAR trong ba năm gần nhất khoảng 8,6-8,9%, BIDV khoảng hơn 9%, còn Vietcombank trong khoảng 10-11%. Trong khi đó, các ngân hàng tư nhân hàng đầu sau đợt tăng vốn gần đây đã đạt tỷ lệ CAR từ 13-15%.

Trước áp lực về vốn, Ngân hàng Nhà nước và Bộ Tài chính gần đây đã đồng ý cho nhóm ngân hàng quốc doanh tăng vốn điều lệ một phần từ lợi nhuận giữ lại trong những năm gần đây. Đây được xem là giải pháp khả thi nhất mà không ảnh hưởng đến tỷ lệ sở hữu của Nhà nước.

Theo Chứng khoán Vietcombank (VCBS), vốn điều lệ của BIDV có thể tăng lên hơn 70.000 tỷ đồng nếu chia cổ tức và phát hành thêm cổ phiếu. Quy mô vốn của VietinBank cũng có thể tăng hơn 11.000 tỷ đồng nếu dùng lợi nhuận để lại năm 2022, chưa tính các năm tiếp theo. Tuy nhiên, ngay cả khi các phương án này được thông qua, quy mô vốn của nhóm ngân hàng quốc doanh vẫn thấp hơn một số ngân hàng tư nhân, gây hạn chế cho tốc độ tăng trưởng của nhóm này.

Hơn nữa, nếu không tăng đủ vốn, trong khi các tỷ lệ an toàn ở mức cận tối thiểu, các ngân hàng quốc doanh sẽ khó có thể đạt được mức tăng trưởng tín dụng lý tưởng. Đối với Vietcombank – ngân hàng đứng đầu về quy mô lợi nhuận trong toàn hệ thống, việc không tăng vốn đủ có thể khiến tăng trưởng tín dụng và tài sản trong những năm tới chỉ đạt tối đa khoảng 10%. Chưa kể, nếu không được chia cổ tức bằng cổ phiếu mà lại chia bằng tiền mặt, tỷ lệ CAR của ngân hàng này có thể giảm xuống dưới mức tối thiểu 8%.

Tình hình này còn nghiêm trọng hơn đối với VietinBank khi tỷ lệ sở hữu Nhà nước đã ở mức tối thiểu. Quy mô vốn chỉ có thể được cải thiện từ việc chia lợi nhuận tích lũy hoặc tăng vốn cấp 2 (vốn bổ sung) qua kênh trái phiếu. Việc duy trì tốc độ tăng trưởng và mở rộng quy mô sẽ là một bài toán không dễ giải.

Tiến Minh (Tổng hợp)