Nhiều khúc mắc quanh gói thầu xây dựng cao tốc TP.HCM – Thủ Dầu Một – Chơn Thành

Kết quả đấu thầu gây bất ngờ

Gói thầu Xây dựng cao tốc TP.HCM – Thủ Dầu Một – Chơn Thành đoạn qua tỉnh Bình Phước có dự toán 880,7 tỷ đồng. Gói thầu được mở thầu công khai qua mạng vào ngày 17/3/2025 với sự tham gia của 5 nhà thầu lớn. Ngày 22/5/2025, Ban QLDA ĐTXD tỉnh Bình Phước có quyết định phê duyệt kết quả lựa chọn nhà thầu. Theo đó, đơn vị trúng thầu là Liên danh Cao tốc HCM-TDM-CT với giá trúng thầu 845,4 tỷ đồng, tương ứng tỷ lệ tiết kiệm 3,9%.

Kết quả này khiến nhiều người không khỏi bất ngờ. Bởi nhà thầu liên danh Cao tốc HCM-TDM-CT (gồm Tổng Công ty Xây dựng Trường Sơn – Công ty TNHH Thương mại Dịch vụ và Xây dựng NTV Thành Phát) dù có giá dự thầu cao nhất (866,4 tỷ đồng, tương ứng tỷ lệ tiết kiệm 1,62%) nhưng vẫn được phê duyệt lựa chọn.

Ở phía còn lại, Tập đoàn Sơn Hải với kinh nghiệm dày dạn và chào giá thấp nhất (732,2 tỷ đồng), giúp tiết kiệm tới 134 tỷ đồng cho ngân sách đã bị loại. Không chỉ Sơn Hải, các nhà thầu tên tuổi khác như Công ty CP Tập đoàn Cienco4 (giá dự thầu 800,6 tỷ, tỷ lệ tiết kiệm 9,0%); Liên danh cao tốc Bình Phước (Công ty CP Xây dựng Hạ tầng Đại Phong – Vinaconex – Công ty CP Cơ khí điện Lữ Gia) và Liên danh cao tốc IB250005761 (Công ty CP Hải Đăng – Đèo Cả - Thuận Hà) tương ứng giá dự thầu 836 tỷ đồng và 854 tỷ đồng (tỷ lệ tiết kiệm lần lượt 8,7% và 5,0%) cũng không được lựa chọn.

Lý do loại nhà thầu có thoả đáng?

Theo Báo cáo đánh giá của Tổ chuyên gia, 4 nhà thầu là những tên tuổi lớn trong ngành xây dựng hạ tầng đã bị đánh giá không đạt do “cung cấp thông tin, tài liệu không khách quan trong hồ sơ dự thầu, nhằm làm sai lệch kết quả lựa chọn nhà thầu”.

Đáng chú ý, Báo cáo đánh giá đều đưa ra những lý do tương tự về kỹ thuật dẫn tới việc loại 4 nhà thầu, trong đó có 3 nguyên nhân chính: Không đáp ứng yêu cầu về vật tư thiết bị cung cấp cho gói thầu; Không đáp ứng yêu cầu về tổ chức thực hiện BIM trong gói thầu; Không đáp ứng yêu cầu về máy, thiết bị xây dựng phục vụ thi công gói thầu.

Đặc biệt, trong phần đánh giá về hồ sơ máy, thiết bị, Tổ chuyên gia kết luận cho rằng nhiều thiết bị dự thầu ban đầu, đính kèm theo các tài liệu kiểm định an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường, hoặc giấy chứng nhận kiểm định không phù hợp quy định, không hợp pháp (Sơn Hải - 12 thiết bị; Cienco4 - 28 thiết bị; Liên danh IB2500057961 - 21 thiết bị; Liên danh cao tốc Bình Phước - 25 thiết bị).

Trong văn bản gửi Ban Quản lý Dự án Đầu tư Xây dựng tỉnh Bình Phước, Tập đoàn Sơn Hải bày tỏ “ngạc nhiên” với quyết định loại hồ sơ dự thầu của mình. Sơn Hải phản đối quyết định này, bởi lý do được đưa ra là “không đầy đủ thông tin về xuất xứ và thông số kỹ thuật vật tư” – cụ thể là vật tư phụ, không phải vật tư chính – là hoàn toàn không phù hợp với Luật Đấu thầu. Tập đoàn này cũng khẳng định: Việc yêu cầu chi tiết về vật tư phụ chưa từng là điều kiện bắt buộc trong các dự án tương tự, và nếu áp dụng một cách máy móc, sẽ tạo tiền lệ xấu, triệt tiêu sự cạnh tranh lành mạnh.

Đồng quan điểm, đại diện một đơn vị dự thầu không được lựa chọn chỉ ra điểm bất hợp lý của Báo cáo khi cả 4 nhà thầu đều bị “đánh trượt” hồ sơ dự thầu với cùng những lý do tương tự. Thực tế này dẫn đến nghi vấn liệu có dấu hiệu đánh giá hồ sơ dự thầu của nhà thầu không chính xác, thiếu khách quan, cố tình dựng “hàng rào” kỹ thuật nhằm loại bỏ các nhà thầu?

“Các thiết bị thi công của chúng tôi đã được các đơn vị kiểm định tư nhân có cấp phép đến kiểm định đầy đủ và đã trực tiếp thi công tại nhiều dự án trên thực tế. Nhà thầu cũng đã tham gia đấu thầu rất nhiều dự án lớn, song chưa từng gặp trường hợp nào mà bên mời thầu đánh giá thiết bị của nhà thầu được kiểm định bởi tư nhân là không phù hợp?”, vị này bày tỏ quan điểm và cho biết cần xem xét, đánh giá lại năng lực của đơn vị chấm thầu và điều kiện hành nghề của tổ chuyên gia chấm thầu.

“Chúng tôi cam kết bảo hành công trình 10 năm – thời hạn dài nhất trong số các nhà thầu – nhưng vẫn bị loại với lý do mang tính áp đặt và thiếu khách quan. Đây là biểu hiện rõ nét của việc ‘cài cắm’ điều kiện để loại bỏ nhà thầu có năng lực”, Tập đoàn Sơn Hải tuyên bố với quan điểm tương đồng.

Việc một bên trúng thầu với mức giá cao nhất đã làm dấy lên những nghi ngại về quy trình xét thầu. Có ý kiến cho rằng, yêu cầu không rõ ràng về xuất xứ vật tư, vật liệu, thiết bị dự thầu – kèm theo một số đòi hỏi “hiếm gặp” trong thông lệ đấu thầu – dường như chỉ đóng vai trò như một “cái cớ” về kỹ thuật để loại bỏ nhà thầu có năng lực, từ đó làm méo mó môi trường cạnh tranh và đẩy chi phí đầu tư lên mức bất hợp lý.

Từ gói thầu này, Tổng Công ty Xây dựng Trường Sơn, một trong 2 đơn vị trong Liên danh Cao tốc HCM-TDM-CT trúng thầu, tiếp tục được nhắc tên. Đây là một đơn vị thường xuyên xuất hiện tại các gói thầu lớn, như Nhà ga T3 Tân Sơn Nhất, cao tốc Biên Hòa – Vũng Tàu, hầm chui Nguyễn Văn Linh – Nguyễn Hữu Thọ (TP.HCM), hay các tuyến ven biển phía Nam. Song tiến độ và chất lượng các công trình do nhà thầu thực hiện chưa được như mong đợi, phần nào thể hiện năng lực và trách nhiệm của đơn vị.

Mới đây nhất, nhà ga T3 Cảng hàng không quốc tế Tân Sơn Nhất đã xuất hiện các khe hở trên sàn, gây mất mỹ quan, bất tiện cho hành khách. Trước đó, cũng tại gói thầu hơn 9.000 tỷ do Tổng Công ty Trường Sơn cùng 5 nhà thầu thực hiện này, đã xảy ra sự cố nước dột từ mái xuống khu vực hành khách chờ lên tàu bay.

Nhìn sang những dự án, không khó để kể ra một số công trình bị chậm tiến độ rõ rệt: Dự án đường cao tốc Mỹ Thuận - Cần Thơ giai đoạn 1 chậm 4 tháng; Gói thầu số 18 cao tốc Biên Hoà – Vũng Tàu bị chậm gần 8 tháng; Hầm chui Nguyễn Văn Linh – Nguyễn Hữu Thọ ì ạch suốt 3 năm trước khi đi vào vận hành.

Theo báo cáo tài chính công bố hồi cuối tháng 3/2025, tại thời điểm 31/12/2024, tổng tài sản của Xây dựng Trường Sơn ghi nhận hơn 12.680 tỷ đồng. Trong đó, vốn chủ sở hữu là 717,5 tỷ đồng và nợ phải trả là 11.963 tỷ đồng. Hệ số nợ phải trả/vốn chủ sở hữu lên tới 8,692.

Cần rà soát lại các quy định để ngân sách được sử dụng hiệu quả

Một số ý kiến cho rằng, từ câu chuyện đấu thầu tại dự án cao tốc TP.HCM – Thủ Dầu Một – Chơn Thành, có thể thấy vẫn tồn tại những lỗ hổng nhất định trong hệ thống quản lý đầu tư công. Việc áp đặt các tiêu chí kỹ thuật bất hợp lý, loại bỏ nhà thầu mạnh và lựa chọn đơn vị mới thành lập với giá cao, đồng nghĩa với nguy cơ thất thoát hàng trăm tỷ đồng từ ngân sách - vốn là tiền thuế của người dân.

Trước những dấu hiệu gây tranh cãi đã nêu, thiết nghĩ các cơ quan chức năng cần khẩn trương vào cuộc, rà soát lại các quy định pháp luật, loại bỏ những điều khoản dễ bị lạm dụng để tạo ra rào cản mang tính kỹ thuật, gây bất lợi cho các nhà thầu có thực lực. Không thể để những “góc khuất” tiếp tục tồn tại trong các dự án hạ tầng nghìn tỷ – nơi từng đồng ngân sách phải được giám sát và sử dụng minh bạch, công khai, hiệu quả.

Tuấn Nguyễn