Kỹ sư Phan Xuân Diện: Khát vọng làm nên thương hiệu dược liệu Pù Mát

Gian nan đưa dược liệu về miền Trà Lân

Kỹ sư nông nghiệp Phan Xuân Diện sinh ra ở huyện Yên Thành (tỉnh Nghệ An), được xem là vựa lúa của xứ Nghệ. Từ bé, hình ảnh người nông dân quanh năm tảo tần, lam lũ vẫn không đủ ăn, đã nuôi nấng giấc mơ trở thành kỹ sư nông nghiệp của anh, với hi vọng có thể đem cái gì đó mới hơn, tốt hơn nhằm thay đổi diện mạo quê hương.

Năm 2015, lúc đó anh đang là Phó phòng Nông nghiệp huyện Con Cuông, được tham gia Hội thảo “Phát triển cây dược liệu thành cây chiến lược của Nghệ An”. Nhận thấy cây dược liệu rất phù hợp với thổ nhưỡng, khí hậu ở huyện miền núi Con Cuông nói riêng và miền Tây Nghệ An nói chung, kỹ sư trẻ Phan Xuân Diện đã đề xuất dự án về trồng cây dược liệu ở Con Cuông. Với những căn cứ thuyết phục, dự án được UBND tỉnh Nghệ An phê duyệt, hỗ trợ về chuyển giao kỹ thuật trồng trọt, hỗ trợ giống và một phần phân bón.

Đầu năm 2016, anh cùng các cộng sự bắt tay vào trồng dược liệu, xây dựng thương hiệu dược liệu Pù Mát. Do chưa có kinh nghiệm và quy trình kỹ thuật, anh phải tự mày mò nên lứa trồng đầu tiên 3 hecta cà gai leo và 1 hecta cây đinh lăng thất bại hoàn toàn. Việc thất bại càng làm cho anh có thêm ý chí quyết tâm để ngày đêm nghiên cứu, tìm ra nguyên nhân và xác định lại được mật độ trồng cây cách cây 25x25cm, hàng cách hàng 30x30cm. Đặc biệt yêu cầu khi trồng phải phủ nilon cho cây, bởi nơi đây địa hình đồi núi dốc. Nếu không phủ nilon, vào mùa mưa sẽ gây xói mòn, mùa hè thì khô nóng, dẫn tới hiện tượng bốc hơi nước, không giữ được độ ẩm cho cây.

Dây chuyền sấy khô và đóng gói sản phẩm dược liệu của công ty. Ảnh: Hoàng Thông

Một khó khăn nữa mà anh và mọi người không lường được hết, đó là do bố trí mật độ trồng dày trong khi giống cây cà gai leo có rất nhiều gai, gây trở ngại khi đi lại giữa các luống, dẫn đến chi phí công tưới nước cực lớn. Để giải quyết bài toán này, anh đầu tư một hệ thống tưới nhỏ giọt hiện đại. Chính nhờ mạnh dạn áp dụng 1 quy trình mới và hoàn thiện quy trình kỹ thuật trồng và chăm sóc theo tiêu chuẩn GACP (thực hành tốt trồng trọt và thu hái cây thuốc) nên đến năm 2017, năng suất cây trồng cao hơn hẳn và chi phí sản xuất đã giảm một cách đáng kể, chất lượng dược liệu cũng tốt hơn trước.

Ý tưởng táo bạo

Khi thu hoạch những lứa dược liệu đầu tiên, các đơn vị doanh nghiệp đã hứa thu mua nhưng với nhiều lý do đã từ chối không mua sản phẩm của anh, khiến hàng tấn hàng chất trong kho không tiêu thụ được. Anh nghĩ đến ngay việc phải chế biến dược liệu, trước tiên là sản xuất trà túi lọc. Một lần nữa, những người thân trong gia đình, anh em bạn bè đều phản đối cho rằng việc làm quá mạo hiểm. Nhưng kỹ sư trẻ Phan Xuân Diện vẫn quyết tâm thực hiện trước sự lo lắng của người thân và gia đình.

Điều khiến gia đình bạn bè bất ngờ hơn là tháng 4/2018, anh viết đơn xin thôi việc tại UBND huyện khi đang là Phó phòng Nông nghiệp, vị trí nhiều người ao ước phấn đấu nhưng anh đã từ bỏ để thực hiện ước mơ của mình. Sau khi nghỉ việc, kỹ sư Phan Xuân Diện về xã Chi Khê, một vùng đệm của Vườn Quốc gia Pù Mát thành lập nên Công ty CP Dược liệu Pù Mát. Nhưng đau đầu nhất với anh lúc này vẫn là kinh phí, bởi năm đầu tiên trồng dược liệu anh đã mất trắng 500 triệu đồng. Trong khi đó, tiền đầu tư mua máy móc, xây dựng nhà xưởng phải cần ít nhất khoảng hơn 1 tỷ đồng. Không suy nghĩ nhiều, anh đem toàn bộ nhà cửa, đất đai thế chấp, vay mượn của anh em bạn bè... “đánh cược” với số phận thêm lần nữa. Đầu tư xây dựng nhà xưởng, mua dây chuyền sản xuất rửa cắt, sao nghiền đóng gói sản phẩm trà túi lọc đã được triển khai ngay sau đó.

Anh tự mình đi vào các tỉnh Quảng Trị, Quảng Bình để tìm hiểu công thức, kỹ thuật chế biến. Nhưng tất cả các nơi anh tìm đến đều không muốn chia sẻ công nghệ, kỹ thuật chế biến. Cuối cùng anh quyết định tự mày mò, bắt đầu từ khâu sao trộn cho đến khâu nghiền sản phẩm. Để sản xuất trà túi lọc, ngoài đảm bảo phơi sấy khô nguyên liệu thì đòi hỏi quá trình sao dược liệu phải chín tới nhưng vẫn giữ được hương vị thơm, ngon. Làm đi làm lại nhiều lần như vậy, thành quả làm ra chỉ là mẻ sống mẻ cháy, nhưng dần dần anh rút ra được định mức, thời gian sao là bao nhiêu là đủ, sao ở nhiệt độ bao nhiêu là vừa phải… Tiếp đến, thực hành khâu đóng gói sản phẩm, vận hành máy móc... dần dần cũng thành thục. Những sản phẩm trà túi lọc mang thương hiệu cà gai leo Pù Mát đầu tiên đã ra đời.

Lúc này một khó khăn lớn nữa lại xuất hiện là thị trường tiêu thụ. Nhấp thêm một ngụm trà cà gai leo thơm nồng, Phan Xuân Diện tiếp tục câu chuyện. Mặc dù, sản phẩm ban đầu làm ra cũng được anh em bạn bè ủng hộ nhưng cũng chỉ tiêu thụ được với số lượng nhỏ lẻ, trong khi sản lượng mà xưởng sản xuất ra đạt bình quân hàng chục nghìn hộp/tháng. Sản phẩm làm ra tồn kho, dẫn đến ứ vốn, không có vốn để quay vòng tiếp tục đầu tư sản xuất. Đáng lo nhất là sản phẩm quá hạn sử dụng phải tiêu hủy.

Khó khăn chồng chất khó khăn. Nếu như không có sự đồng cảm, chia sẻ từ phía người thân, anh em bạn bè cũng như các cộng sự, công nhân, tưởng chừng như lần này anh thất bại, phá sản. Sau đó, nhờ sự hỗ trợ của huyện và nhận thấy được tiềm năng của cây dược liệu, Sở Công thương đã đề xuất với Bộ Công thương hỗ trợ cho công ty anh 30% kinh phí mua máy sản xuất cao dược liệu và hỗ trợ 1 phần nhà xưởng, máy móc thiết bị, anh đã vượt qua thử thách lần này.

Biến khát vọng thành thiện thực

Đến thời điểm này, Công ty CP Dược liệu Pù Mát đã cho ra thị trường 3 loại sản phẩm trà túi lọc gồm: cà gai leo, dây thìa canh và giảo cổ lam. Ngoài các loại trà hoà tan trên, công ty còn cho ra đời 2 loại cao lọc là cao cà gai leo và dây thìa canh có tác dụng hỗ trợ điều trị được nhiều bệnh, bồi bổ sức khoẻ, thanh lọc cơ thể. Quý 2/2021, công ty đã tiếp tục cho ra thị trường sản phẩm trà dược liệu hòa tan.“Về nguyên liệu, công ty chỉ nắm vai trò sản xuất giống, để cung cấp cho người dân với hình thức liên kết với người nông dân và công ty, trong đó công ty cam kết bao tiêu sản phẩm với mức giá cố định trong năm. Đồng thời, có kỹ sư của công ty giám sát, kiểm soát, quy trình trồng trọt và thu mua sản phẩm. Về phía người dân sẽ trồng trọt chăm sóc nguyên liệu theo hướng dẫn, quy định của công ty. Đến nay, công ty đã liên kết với 80 hộ dân ở các xã Thạch Ngàn, Cam Lâm, Lạng Khê, Lục Dạ và Chi Khê”, anh Diện chia sẻ.

Ngoài ra, công ty còn liên kết với các thành viên trong HTX trồng thêm 4ha dược liệu. Như vậy, tính đến thời điểm này, công ty đã có tổng diện tích trồng dược liệu hang chục ha gồm các loại cây chủ lực như cà gai leo, dây thìa canh, mướp đắng rừng, đinh lăng... Qua khảo sát, công ty cũng đã đề xuất với xã Yên Khê thực hiện việc bảo tồn, khoanh vùng diện tích giảo cổ lam tại 2 bản Tờ và bản Nưa. Về mở rộng thị trường tiêu thụ, trước mắt trọng tâm vẫn là Nghệ An, tiếp đó là Hà Nội, Thanh Hóa, TP.HCM, Tây Nguyên và Nha Trang.

Quy mô hoạt động ngày càng lớn, công ty của anh Diện đã giải quyết việc làm cho rất nhiều lao động tại địa phương. Mô hình thành công tạo động lực để người dân địa phương học hỏi làm theo. Theo anh Diện, với đặc tính dễ trồng lại được thiên nhiên ưu đãi ban tặng cho điều kiện khí hậu thổ nhưỡng phù hợp, việc trồng cây dược liệu tại Con Cuông có thể đem lại thu nhập khoảng 100 triệu đồng/ha/năm cho người dân. Anh mơ ước có thể "phủ sóng" cây dược liệu khắp các huyện miền Tây xứ Nghệ trong thời gian sớm nhất, để góp phần chuyển đổi cơ cấu cây trồng, xóa đói, giảm nghèo và tạo việc làm cho hàng nghìn lao động.

Các dòng sản phẩm trà dược liệu túi lọc Cà gai leo, Dây thìa canh, Giảo cổ lam của Công ty CP Dược liệu Pù Mát đều được trồng theo tiêu chuẩn GACP (Thực hành tốt trồng trọt và thu hái cây thuốc) và hệ thống nhà xưởng, máy móc thiết bị đồng bộ, hiện đại được Bộ Y tế cấp giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện an toàn thực phẩm số 001641/2017/ATTP-CNĐK ngày 22/12/2017.

Sản phẩm được Bộ Y tế xác nhận "Thực phẩm bảo vệ sức khỏe" an toàn thực phẩm và Bộ Công Thương chứng nhận "Sản phẩm nông nghiệp, nông thôn tiêu biểu cấp khu vực năm 2018" theo Quyết định số 93/QĐ-CTĐP ngày 31/7/2018.

Các sản phẩm Trà túi lọc Cà gai leo, dây thìa canh, giảo cổ lam của Công ty CP Dược Liệu Pù Mát được UBND tỉnh công nhận là sản phẩm OCOP 4 sao cấp tỉnh tại Quyết định 303/QĐ-UBND ngày 04/02/2020 của UBND tỉnh Nghệ An.

Ông Lô Văn Thao, Chủ tịch UBND huyện Con Cuông đánh giá cao sự nỗ lực phấn đầu của kỷ sư trẻ Phan Xuân Diện và công ty Dược liệu Pù Mát: "Anh Diện là một kỹ sư trẻ có khát vọng và đầy nghị lực làm nên thương hiệu Dược liệu Pù Mát, tạo công ăn việc làm thường xuyên cho hàng trăm công nhân và bà con nông dân trong huyện. Các chương trình phúc lợi đơn vị luôn đồng hành cùng huyện nhà. Đây cũng là doanh nghiệp nằm trong tốp đầu của địa phương".

Với những nỗ lực, cố gắng, bằng lòng đam mê nhiệt huyết, anh Phan Xuân Diện đã thành công trong việc xây dựng thương hiệu dược liệu Con Cuông. Các sản phẩm đã được khách hàng tin tưởng sử dụng và được Nhà nước công nhận, tặng các giải thưởng cao quý như: Sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp khu vực, sản phẩm OCOP 4 sao... Đặc biệt, vào tháng 12/2020, anh Phan Xuân Diện và các cộng sự vinh dự được Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An tặng bằng khen với thành tích đạt giải Nhất giải thưởng Sáng tạo Khoa học và Công nghệ năm 2020 cho công trình nghiên cứu hoàn thiện quy trình công nghệ sản xuất theo chuỗi giá trị dược liệu tại Công ty cổ phần dược liệu Pù Mát. Năm 2021, Bộ NN&PTNT tặng bằng khen có thành tích xuất sắc trong triển khai thực hiện chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) giai đoạn 2018- 2020; cũng trong năm 2021, Công ty VP Dược liệu Pù Mát vinh dự được Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tặng bằng khen có thành tích tiêu biểu trong học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh giai đoạn 2016- 2021. Năm 2023, Cục trưởng Cục quản lý Y Dược cổ truyền thuộc Bộ Y Tế tặng giấy khen có thành tích xuất sắc trong công tác bảo tồn phát triển dược liệu Việt gắn với phát triển kinh tế, xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Đây sẽ là động lực để anh cùng công ty tiếp tục bước trên con đường mà mình đã lựa chọn, đem nguồn dược liệu quý của vùng núi Con Cuông đến với khách hàng tiêu dùng ở mọi miền Tổ quốc.                                     

Hoàng Thông - Phan Châu