Chính phủ khẩn trương "gỡ khó" về vật liệu xây dựng cho các công trình trọng điểm

Nghị quyết tập trung giải quyết những vướng mắc liên quan đến vật liệu san lấp và vật liệu xây dựng, đặc biệt cho các công trình, dự án trọng điểm, giữa bối cảnh luật mới dù được xây dựng bài bản nhưng chưa kịp thích ứng với thực tiễn.

Bối cảnh và sự cần thiết của Nghị quyết

Luật Địa chất và Khoáng sản năm 2024, dù mới được ban hành và có hiệu lực từ ngày 1/7/2025, nhưng một số quy định đã bộc lộ hạn chế trong việc đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Việc điều chỉnh các đơn vị hành chính và thiết lập chính quyền địa phương hai cấp đã khiến nhiều quy hoạch không còn hiệu lực, gây khó khăn cho việc triển khai luật trong ngắn hạn.

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nhấn mạnh, nếu luật mới ban hành nhưng không phù hợp, không kiến tạo phát triển, thì vẫn cần thiết phải sửa đổi.

Trước tình hình đó, Chính phủ xác định phải ban hành một nghị quyết có thời hạn cụ thể, chỉ từ 1-2 năm, nhằm giải quyết các vấn đề thực tiễn đang đặt ra trong thời điểm luật chưa theo kịp hoặc chưa đủ điều kiện để sửa đổi. Mục tiêu chính là tháo gỡ khó khăn liên quan đến vật liệu san lấp và vật liệu xây dựng, đảm bảo tiến độ các công trình, dự án trọng điểm, cấp bách.

Phó Thủ tướng cũng kỳ vọng, nếu các giải pháp từ nghị quyết có tính khả thi, bền vững, chúng có thể được luật hóa sau này.

Những đề xuất trọng tâm từ Bộ Tài nguyên và Môi trường

Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Quý Kiên báo cáo tại cuộc họp về những vướng mắc trong cung ứng nguồn vật liệu xây dựng, đặc biệt là đất san lấp, cát và đá, ảnh hưởng đến nhiều công trình đầu tư công và dự án giao thông trọng điểm. Bộ Tài nguyên và Môi trường đã đề xuất 3 nhóm nội dung chính cần được điều chỉnh và quy định rõ trong Nghị quyết:

Thứ nhất, cho phép cấp phép thăm dò mở rộng và khai thác xuống sâu mà không cần căn cứ vào quy hoạch khoáng sản hoặc phương án quản lý địa chất, khoáng sản trong quy hoạch tỉnh. Việc cập nhật quy hoạch sẽ thực hiện sau.

Thứ hai, bổ sung các trường hợp không phải thực hiện đấu giá quyền khai thác khoáng sản, áp dụng đối với các mỏ cung cấp cho công trình đầu tư công, dự án trọng điểm, công trình quốc phòng – an ninh, hoặc dự án chế biến sâu đã được phê duyệt. Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Văn Sinh cũng đồng tình với cơ chế giao quyền khai thác và việc không đấu giá khoáng sản làm nguyên liệu sản xuất xi măng, coi đây là phù hợp với thực tiễn.

Thứ ba, đơn giản hóa thủ tục hành chính cho khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường, bao gồm cát sông, cát biển và đá xây dựng. Ngoài ra, Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng đề xuất quy định rõ trách nhiệm tổ chức, cá nhân trong việc thực hiện cơ chế đóng cửa mỏ và bổ sung khoản phí thẩm định vào luật phí và lệ phí

Cát biển – Nguồn vật liệu tiềm năng và thách thức lớn

Trong bối cảnh nguồn cát sông từ thượng nguồn Đồng bằng sông Cửu Long đã giảm đến 90% và việc khai thác bừa bãi có thể gây hậu quả nặng nề, cát biển được xem là một nguồn thay thế quan trọng. Tuy nhiên, Thứ trưởng Trần Quý Kiên cho biết hiện vẫn còn lúng túng trong triển khai, đặc biệt là về thẩm quyền cấp phép. Ông đề nghị cần nghiên cứu điều chỉnh để phân định thống nhất, tạo thuận lợi trong cấp phép và giám sát khai thác.

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà yêu cầu làm rõ vướng mắc về thẩm quyền và quy hoạch quản lý cát biển, đảm bảo thống nhất pháp lý giữa Luật Tài nguyên, Môi trường biển và Hải đảo và Luật Khoáng sản để tháo gỡ ách tắc cho các địa phương trong tổ chức khai thác hợp lý, hiệu quả.

Ông cũng có ý kiến chỉ đạo cụ thể về quản lý khai thác cát biển, tránh xung đột quy hoạch, đảm bảo an ninh quốc phòng và không ảnh hưởng đến khai thác điện gió ngoài khơi.

Tại hội nghị, lãnh đạo các tỉnh An Giang, Đồng Tháp, Đồng Nai, Phú Thọ, Ninh Bình, Thanh Hóa, Lào Cai… cũng cho rằng nghị quyết sẽ tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong cấp phép và khai thác khoáng sản, nhất là đối với các dự án trọng điểm quốc gia, vùng và địa phương.    

Gỡ khó Luật Khoáng sản 2024, đảm bảo vật liệu cho hạ tầng trọng điểm

Phát biểu kết luận cuộc làm việc, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nêu rõ, mục đích, yêu cầu của nghị quyết lần này là giải quyết những khó khăn, vướng mắc cấp bách, trước mắt trong lĩnh vực địa chất, khoáng sản. Những vấn đề mà Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề xuất được các địa phương, bộ, ngành cơ bản đồng tình.

"Cùng với việc tháo gỡ khó khăn, cần thực hiện tốt các vấn đề về phân cấp, phân quyền, đơn giản hóa thủ tục hành chính, cắt giảm giấy tờ, đồng bộ các quy trình và giao thẩm quyền cho địa phương chủ động quyết định", Phó Thủ tướng lưu ý.

Khi triển khai nghị quyết, các địa phương phải tiếp cận bài bản, tinh giản trình tự thủ tục, rút ngắn thời gian. Công tác thăm dò, đánh giá trữ lượng, phương án công nghệ khai thác và môi trường là bắt buộc, chỉ khác ở việc tối ưu hóa thời gian. Đồng thời, địa phương phải chịu trách nhiệm về an toàn, chất lượng, môi trường sinh thái, hiệu quả sử dụng tài nguyên và đúng mục đích khai thác.

Bên cạnh đó, Phó Thủ tướng yêu cầu tiếp tục rút ngắn quy trình, thủ tục thu hồi mỏ do cấp phép, quản lý nhà nước không đúng, dẫn đến phải đóng cửa mỏ rồi mới cấp lại. Các vi phạm cần được xử lý theo quy định pháp luật. "Việc thu hồi phải đúng luật, xử phạt hành chính, cho khắc phục và tiếp tục thực hiện", Phó Thủ tướng nói.

Về khoanh định khu vực không đấu giá, Phó Thủ tướng đề nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường tiếp thu ý kiến địa phương, bổ sung một số mỏ đã thăm dò hoặc mỏ vật liệu xây dựng đang gặp vướng mắc do quy hoạch không phù hợp. Trình tự thủ tục khoanh định và đấu giá cần xem xét, rà soát kỹ.

Theo Phó Thủ tướng, các công trình, dự án trọng điểm sử dụng ngân sách nhà nước cần ưu tiên giảm chi phí bằng cách miễn thuế tài nguyên, chỉ tính chi phí thăm dò, khai thác và vận chuyển khoáng sản.

Phó Thủ tướng cho rằng cần xem xét mở rộng phạm vi các dự án trọng điểm quốc gia, như nhà ở xã hội, các công trình trọng điểm địa phương để áp dụng cơ chế trong nghị quyết.

Sau khi hoàn thành khai thác các mỏ khoáng sản, cần thực hiện đầy đủ các quy định về hoàn nguyên, phục hồi môi trường và bàn giao lại đất cho địa phương theo đúng quy hoạch sử dụng. Địa phương chịu trách nhiệm và quản lý chặt chẽ khối lượng đất sau đào, đắp khi khai thác khoáng sản để sử dụng cho dự án khác.

Đối với một số mỏ cát tại các khu vực cần nạo vét như luồng lạch, hồ đập, bãi bồi nhưng chưa được khai thác do vướng mắc về quy trình, Phó Thủ tướng yêu cầu xác định rõ trách nhiệm giữa địa phương và Bộ Xây dựng. Theo đó, Bộ Xây dựng chịu trách nhiệm đối với các luồng lạch liên tỉnh, bao gồm việc tính toán đề án, xây dựng quy chuẩn kỹ thuật.

Địa phương chịu trách nhiệm với các khu vực thuộc phạm vi địa bàn quản lý. Trong trường hợp nhiệm vụ nạo vét trùng với khai thác tài nguyên, cần ưu tiên thực hiện để tận dụng hiệu quả nguồn lực tài nguyên phục vụ các dự án đầu tư công, hạn chế thất thoát, giảm các thủ tục đấu thầu phức tạp.

Phó Thủ tướng cũng có ý kiến chỉ đạo cụ thể về quản lý khai thác cát biển tránh xung đột quy hoạch, đảm bảo an ninh quốc phòng, không ảnh hưởng đến khai thác điện gió ngoài khơi; phương án mở rộng danh mục vật liệu xây dựng được đơn giản hóa thủ tục cấp phép khai thác; nghiên cứu phương án sử dụng vật liệu xi măng, làm cầu cạn trong các công trình giao thông trọng điểm ở Đồng bằng sông Cửu Long để giảm bớt nhu cầu sử dụng đất, cát vật liệu xây dựng…

Minh Anh