"Tiếp lửa" cho thế hệ GenZ giữ gìn và phát triển truyền thống làng nghề

Truyền thống làng nghề: Sức mạnh của cộng đồng

Làng nghề Việt Nam không chỉ là nơi sản xuất các sản phẩm thủ công mà còn là trung tâm gìn giữ các giá trị văn hóa, lịch sử đặc sắc của dân tộc. Những nghề truyền thống như dệt lụa, gốm sứ, làm mộc, thêu tay hay chế tác bạc đều mang trong mình sự khéo léo và tinh hoa của người xưa. Mỗi sản phẩm là một câu chuyện về lịch sử, về con người và đất nước, tạo nên một phần di sản quý báu của nhân loại.

Những sản phẩm từ làng nghề như gốm, mây tre, dệt vải, hay tranh truyền thống không chỉ mang tính nghệ thuật mà còn chứa đựng tâm tư, tình cảm của người nghệ nhân. Theo thống kê, Việt Nam hiện có khoảng 5.000 làng nghề, trong đó hơn 1.500 làng nghề truyền thống đã có từ hàng trăm năm nay. Tuy nhiên, không phải làng nghề nào cũng có thể tồn tại và phát triển trong điều kiện hiện đại. Sự thách thức đến từ nhiều phía, đặc biệt là sự thay đổi mạnh mẽ trong xu hướng tiêu dùng và sự cạnh tranh từ các sản phẩm công nghiệp, hàng hóa ngoại nhập. Trong khi đó, nguồn nhân lực làm nghề truyền thống đang ngày càng ít đi, phần lớn do thế hệ trẻ không còn mặn mà với các nghề này.

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, làng nghề đóng góp khoảng 30% GDP nông thôn và tạo ra hàng triệu việc làm cho người dân. Các sản phẩm từ làng nghề không chỉ phục vụ nhu cầu tiêu dùng trong nước mà còn xuất khẩu, đóng góp vào ngân sách quốc gia. Vì vậy, việc phát triển làng nghề không chỉ là bảo tồn văn hóa mà còn là phát triển kinh tế bền vững.

Thế hệ Gen Z: Một cái nhìn mới

Gen Z là thế hệ được sinh ra trong khoảng thời gian từ 1997 đến 2012. Là thế hệ lớn lên trong môi trường số hóa, tiếp cận công nghệ ngay từ khi còn nhỏ, Gen Z có những đặc điểm nổi bật: sáng tạo, nhanh nhạy, và luôn tìm kiếm sự đổi mới. Tuy nhiên, không ít người trong thế hệ này bị cho là thiếu sự quan tâm đến các giá trị truyền thống, khi mà xu hướng tiêu dùng thay đổi chóng mặt và những nghề thủ công dường như không còn phù hợp với cuộc sống hiện đại.

Dù vậy, những nhận định này không hoàn toàn đúng. Các nghiên cứu và thực tế đã chứng minh rằng Gen Z, đặc biệt là trong bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa hiện nay, đang tìm kiếm sự kết nối với cội nguồn, với những giá trị văn hóa đặc sắc của dân tộc. Một khảo sát của Viện Nghiên cứu Xã hội, Kinh tế và Môi trường (ISEE) cho thấy có đến 63% giới trẻ từ 18 đến 24 tuổi sẵn sàng tham gia các hoạt động bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống, trong đó có các làng nghề.

 Gen Z có khả năng kết nối giữa truyền thống và hiện đại một cách linh hoạt. Họ có thể áp dụng công nghệ vào sản xuất, quảng bá sản phẩm qua mạng xã hội, từ đó giúp các sản phẩm truyền thống tiếp cận được nhiều khách hàng hơn.

 Đầy rẫy những thách thức

Mặc dù Gen Z đang thể hiện sự quan tâm đến việc bảo tồn nghề truyền thống, nhưng việc gìn giữ và phát triển các làng nghề cũng không phải là một điều dễ dàng.

Sự chuyển đổi từ làng nghề sang công nghiệp

Trong nhiều năm qua, các làng nghề truyền thống đã phải đối mặt với sự cạnh tranh mạnh mẽ từ các sản phẩm công nghiệp. Những mặt hàng được sản xuất hàng loạt với chi phí rẻ, mẫu mã hiện đại dễ dàng chiếm lĩnh thị trường. Điều này đã khiến người tiêu dùng ít chú ý đến các sản phẩm thủ công truyền thống, dù chúng có giá trị văn hóa cao và chất lượng tốt.

Thiếu nguồn lực và đào tạo

Một vấn đề nữa là sự thiếu hụt nguồn nhân lực có tay nghề cao trong các làng nghề truyền thống. Người già trong các làng nghề thường là những người giữ nghề, nhưng họ đang già đi mà không có người trẻ kế thừa. Các cơ sở đào tạo nghề thủ công hiện nay còn hạn chế, không đủ sức thu hút giới trẻ tham gia, đặc biệt là khi ngành nghề này không mang lại thu nhập cao và ổn định như những ngành nghề khác.

Sự thay đổi thói quen tiêu dùng

Cùng với sự phát triển của thương mại điện tử, thói quen tiêu dùng của người dân cũng thay đổi nhanh chóng. Các sản phẩm thủ công truyền thống cần phải có một chiến lược tiếp cận khách hàng mới, phù hợp với thị hiếu và yêu cầu của thị trường hiện đại.

Tiếp lửa “nghề” cho Gen Z

Giáo dục và truyền thông

Việc giáo dục về văn hóa và nghề truyền thống là rất cần thiết. Các trường học và tổ chức cộng đồng cần tổ chức các hoạt động ngoại khóa, workshop, hay chương trình thực tập tại các làng nghề. Chuyên gia văn hóa Trần Văn Hòa cho rằng: “Việc đưa nội dung về làng nghề vào chương trình giáo dục sẽ giúp học sinh nhận thức rõ hơn về giá trị văn hóa của dân tộc.”

Khuyến khích sáng tạo và đổi mới

Gen Z là thế hệ sáng tạo, vì vậy việc khuyến khích họ tham gia vào quá trình đổi mới sản phẩm từ làng nghề là rất cần thiết. Các sản phẩm truyền thống có thể được cải tiến và thiết kế lại sao cho phù hợp với xu hướng tiêu dùng hiện đại. Chẳng hạn, những sản phẩm từ làng tre Phú Nghĩa đã được các nhà thiết kế trẻ cải tiến về kiểu dáng và công năng, làm tăng sức hấp dẫn và giá trị thương mại.

Tạo ra các kênh phân phối hiện đại

Việc xây dựng các kênh phân phối hiện đại như thương mại điện tử sẽ giúp sản phẩm từ làng nghề tiếp cận được với thị trường rộng lớn hơn. Gen Z có thể tham gia vào việc xây dựng các trang web, quản lý các tài khoản mạng xã hội, và thực hiện các chiến dịch quảng bá sản phẩm. Chuyên gia marketing Nguyễn Thị Lệ cho rằng: “Việc sử dụng nền tảng trực tuyến không chỉ giúp tăng doanh thu mà còn giúp bảo tồn và phát triển bản sắc văn hóa.”

 GenZ đưa hơi thở truyền thống tiệm cận thế giới hiện đại

Vũ Tuấn Long, sinh năm 1998 tại Hà Nội, lớn lên trong một gia đình giàu truyền thống làm gốm ở làng nghề Bát Tràng. Với cả ông bà và bố mẹ đều là những nghệ nhân gốm, nhiều người tưởng rằng Long sẽ tiếp bước con đường gia đình. Thế nhưng, chàng trai trẻ lại chọn một hướng đi khác. Anh quyết định theo học ngành Kế toán tại Đại học Công nghệ Giao thông Vận tải và sau đó dấn thân vào lĩnh vực kinh doanh quần áo second hand, bỏ lại sau lưng những lò gốm quen thuộc. 

Trong khi bố mẹ theo đuổi nghề truyền thống với xưởng gốm chuyên sản xuất các sản phẩm tinh xảo, đẹp mắt, Tuấn Long lại chọn một lối đi táo bạo và đầy khác biệt. Những tác phẩm gốm mà anh tạo ra ban đầu khiến nhiều người phải ngạc nhiên, thậm chí "sốc", khi chúng mang hình dáng kỳ lạ: từ Totoro và Doraemon với miệng loe và răng sứt, Pokemon trông ngộ nghĩnh đến mức kỳ cục, cho tới nhân vật Vô Diện sở hữu tận 2-3 chiếc lưỡi. Không ngờ, khi Tuấn Long chia sẻ một vài clip về quá trình làm những món gốm "quái dị" này lên mạng xã hội, chúng lại nhanh chóng trở nên viral. Hiện tại, các sản phẩm độc đáo của anh đã chiếm được cảm tình của cộng đồng mạng, đặc biệt là giới trẻ, nhờ sự sáng tạo khác biệt và cá tính không giống ai.

Những clip mà Tuấn Long chia sẻ trên mạng xã hội thường thu hút hàng chục nghìn lượt yêu thích cùng hàng trăm bình luận đặt câu hỏi về việc mua sản phẩm. Mặc dù các món gốm đều được làm thủ công, anh vẫn cố gắng định giá hợp lý, chỉ khoảng 100.000 - 200.000 đồng, phù hợp với túi tiền của khách hàng phổ thông. Kể từ khi chuyển hướng sang làm gốm "xấu lạ," thu nhập của anh đã ổn định ở mức đáng mơ ước, khoảng 60 - 70 triệu đồng mỗi tháng.

Chàng trai sinh năm 2000 thành công với nghề làm sáo diều

Thế Ba sinh ra và lớn lên giữa khung cảnh yên bình của vùng quê Nghĩa Hưng, huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang. Tuổi thơ của anh gắn liền với những cánh đồng bát ngát và bầu trời rực rỡ sắc màu của những cánh diều no gió. Những buổi chiều tan học, theo chân bố đi thả diều, đã trở thành những ký ức khó quên, khơi dậy trong lòng anh niềm đam mê sâu sắc với nghề làm diều sáo truyền thống.

Thế Ba đã dành hàng giờ miệt mài học hỏi các kỹ thuật làm diều, từ việc chọn tre, vót nan, dựng khung, dán giấy cho đến vẽ trang trí và lắp ráp. Mỗi công đoạn đều được anh thực hiện với sự tỉ mỉ và tâm huyết, bởi anh luôn coi những cánh diều sáo không chỉ là món đồ chơi giản đơn mà còn là những tác phẩm nghệ thuật, mang trong mình nét đẹp văn hóa quê hương.

Không muốn để trò chơi truyền thống này rơi vào quên lãng, năm 2020, Thế Ba quyết định lập kênh YouTube mang tên Ba Sói TV. Qua đó, anh giới thiệu đến thế hệ trẻ vẻ đẹp và ý nghĩa của trò chơi diều sáo – một phần di sản văn hóa dân gian lâu đời. Thật bất ngờ, chỉ sau một thời gian ngắn, kênh của anh đã nhận được sự ủng hộ nhiệt tình từ cộng đồng mạng. Nhiều người không chỉ bày tỏ sự yêu thích mà còn chủ động nhắn tin hỏi mua diều, khiến anh mạnh dạn chuyển hướng sang kinh doanh diều sáo để vừa có thu nhập, vừa nuôi dưỡng đam mê. “Dù thời gian đầu thu nhập còn khiêm tốn, nhưng mình rất vui vì được mọi người yêu quý và biết đến,” Thế Ba chia sẻ với nụ cười rạng rỡ.

Hiện tại, Thế Ba đã giới thiệu ra thị trường hàng trăm mẫu diều sáo carbon độc đáo, đa dạng về hình dáng và kích thước, đáp ứng sở thích của nhiều lứa tuổi khác nhau. Với mức giá hợp lý, từ 300.000 đến 2.000.000 đồng, những cánh diều này trở nên dễ dàng tiếp cận với mọi người yêu thích bộ môn này. Đặc biệt, Thế Ba còn cung cấp dịch vụ làm diều theo yêu cầu, biến những ý tưởng sáng tạo của khách hàng thành những cánh diều mang dấu ấn cá nhân. Trong những mùa cao điểm, anh nhận được hàng chục đơn hàng mỗi ngày, tất cả đều được khách hàng đón nhận và đánh giá cao.

Thành công của Thế Ba không chỉ nằm ở những sản phẩm tinh tế, mà còn ở chính câu chuyện đầy cảm hứng của anh. Sự đam mê và kiên trì không mệt mỏi đã giúp anh không chỉ bảo tồn mà còn phát triển một phần di sản văn hóa truyền thống. Qua đó, anh đã khơi dậy niềm tự hào dân tộc và khẳng định giá trị văn hóa quê hương thông qua những cánh diều no gió.

 Nguyễn Thế Ba và Vũ Tuấn Long cho thấy rằng thế hệ trẻ hoàn toàn có khả năng giữ gìn và phát triển các giá trị văn hóa truyền thống. Họ không chỉ đơn thuần là những người thừa kế mà còn là những người sáng tạo, biết cách kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, từ đó tạo ra giá trị mới cho làng nghề.

Sự đóng góp của Gen Z không chỉ giúp bảo tồn văn hóa mà còn góp phần vào sự phát triển kinh tế bền vững của các làng nghề. Chính những nỗ lực này sẽ là nền tảng cho việc gìn giữ và phát triển truyền thống văn hóa của dân tộc trong tương lai.

Mai Anh