Người miền Tây xứ Nghệ và hành trình giữ nghề truyền thống trồng mía

Nghề truyền thống vào vụ mới

Những ngày cuối năm, khi thời khắc chuyển giao sang năm mới Bính Ngọ 2026 đang đến gần, không khí lao động tại các làng quê trở nên rộn ràng hơn bao giờ hết. Cùng với nhịp sống tất bật ấy, các cơ sở sản xuất của làng nghề truyền thống chế biến sản phẩm từ cây mía ở xã Nghĩa Hưng cũng bước vào vụ mới cao điểm, hối hả chuẩn bị nguồn hàng phục vụ nhu cầu tiêu dùng trong dịp Tết của người dân, đồng thời đáp ứng nguồn nguyên liệu cho các doanh nghiệp sản xuất. Không chỉ mang hương vị ngọt ngào của ngày xuân, những sản phẩm từ cây mía còn góp phần gìn giữ và lan tỏa giá trị của nghề truyền thống trong đời sống hiện đại.

Câu chuyện tận dụng lợi thế về vùng nguyên liệu của địa phương để chế biến thành sản phẩm đặc trưng phải kể đến cơ sở chế biến mật mía quy mô nhất của anh Phạm Quang Yên, SN 1982 trú tại xóm Xuân Lam (xã Nghĩa Hưng). Nhà xưởng của anh Yên rộng hàng nghìn mét vuông, được đầu tư bài bản với hệ thống bếp nấu, nồi chế biến, khuôn đổ, máy đánh mật... đạt tiêu chuẩn an toàn và hiệu quả cao.

 Theo thống kê, toàn xã Nghĩa Hưng hiện có khoảng 1.300 ha mía. Nhờ điều kiện tự nhiên thuận lợi, cây mía phát triển tốt, năng suất cao, chất lượng ổn định. Nhiều hộ dân đã mạnh dạn mở các cơ sở thu mua và chế biến, tạo ra chuỗi giá trị sản phẩm từ mía, giúp tăng thu nhập và tạo việc làm cho hàng trăm lao động địa phương.

Điều dễ dàng nhận thấy khi đến với Nghĩa Hưng đó là, ngoài bán nguyên liệu cho nhà máy đường từ vùng nguyên liệu rộng mênh mông. Ở đây còn có làng nghề với hàng trăm hộ, trong đó có khoảng 150 cơ sở quy mô lớn, sản xuất đa dạng: mật mía, đường phên, đường phèn, đường thảo dược...

Để tìm hiểu rõ hơn về quy trình làm ra sản phẩm đường phên, anh Phạm Quang Yên cho biết: Để làm ra sản phẩm này thì công đoạn nấu mật được xem là khâu quan trọng nhất, mật được đun khoảng một giờ. Vợ chồng tôi thay nhau đánh mật liên tục để tránh cháy khét. Sau đó, mật được cho vào chảo đánh bằng máy khoảng 10–15 phút đến lúc đều rồi đổ vào khuôn gỗ dài 60 cm, rộng 6–7 cm. Chừng 15 phút sau, đường bắt đầu cô đặc, được tháo khuôn, làm nguội và đóng gói.

Trung bình, mỗi mẻ nấu hơn 20 lít mật cho ra 20 kg đường phên. Mỗi ngày, xưởng của anh tiêu thụ khoảng 300 kg mật mía tươi. Sản phẩm đường phên được đóng gói, tiêu thụ khắp cả nước với giá 27.000–28.000 đồng/kg.

Bên cạnh đó, xưởng của anh Yên còn sản xuất đường phèn, một sản phẩm có giá trị thu nhập cao. Sau khi nấu, mật được đưa vào thùng kết tinh trong thời gian từ 6 đến 7 tháng, tạo thành những tảng đường phèn tự nhiên, tinh khiết, có giá 140.000–160.000 đồng/kg. Mỗi năm, cơ sở của anh cho ra thị trường khoảng 3 đến 4 tấn đường phèn, phục vụ nhu cầu làm siro, ngâm mật ong, ngâm thảo dược chữa ho...

Ít ai biết rằng trước đây, anh Phạm Quang Yên từng là chủ thầu xây dựng, công việc ổn định và thu nhập khá. Vợ anh là điều dưỡng viên tại bệnh viện. Thế nhưng, với mong muốn gìn giữ nghề truyền thống của cha ông và nhận thấy tiềm năng thị trường tiêu thụ các sản phẩm từ mật mía, vợ chồng anh Yên đã quyết định “trở về”, cùng nghỉ việc và về quê khởi nghiệp với nghề làm mật mía.

Phát triển thương hiệu, kỳ vọng xuất khẩu

Nhờ bảo đảm chất lượng sản phẩm và tuân thủ quy trình sản xuất an toàn, sản phẩm đường phên của làng nghề Nghĩa Hưng đã được công nhận đạt chuẩn OCOP 3 sao, đánh dấu bước tiến quan trọng trong hành trình xây dựng và khẳng định thương hiệu sản phẩm truyền thống địa phương. Đây không chỉ là sự ghi nhận về chất lượng mà còn mở ra cơ hội phát triển bền vững cho nghề trồng mía và chế biến các sản phẩm từ cây mía.

Hướng tới mục tiêu nâng tầm giá trị sản phẩm, trong thời gian tới, các hộ sản xuất cùng với chính quyền địa phương đang tích cực nâng cấp quy trình chế biến, chuẩn hóa điều kiện sản xuất, đồng thời đầu tư hoàn thiện nhãn mác, bao bì theo hướng chuyên nghiệp. Mục tiêu đặt ra là phấn đấu đạt chuẩn OCOP 4 sao, từng bước đưa sản phẩm đường phên, mật mía của Nghĩa Hưng vươn ra thị trường rộng lớn hơn, trong đó có thị trường xuất khẩu.

Để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường, các sản phẩm làm từ mật mía hiện nay được đóng gói đa dạng như hộp carton nhập theo lô lớn, túi nylon hút chân không phục vụ tiêu thụ qua các kênh bán hàng trực tuyến. Việc đổi mới mẫu mã, phương thức tiêu thụ không chỉ giúp sản phẩm tiếp cận người tiêu dùng hiệu quả hơn mà còn góp phần nâng cao giá trị gia tăng.

Hiện nay, nghề trồng mía và chế biến mật, đường phên, đường phèn đã và đang giải quyết việc làm cho phần lớn lao động trên địa bàn xã Nghĩa Hưng, trở thành nguồn sinh kế ổn định, góp phần quan trọng trong việc nâng cao thu nhập và bảo đảm an sinh xã hội cho người dân địa phương.

Là nghề truyền thống được cha ông gìn giữ qua nhiều thế hệ, nghề làm mật mía, chế biến đường phên, đường phèn không chỉ mang giá trị kinh tế mà còn chứa đựng giá trị văn hóa đặc sắc. Ngày nay, với sự kế thừa kinh nghiệm quý báu của thế hệ đi trước, kết hợp cùng tinh thần đổi mới, năng động của lớp trẻ và sự hỗ trợ tích cực từ chính quyền địa phương trong mở rộng vùng nguyên liệu, xây dựng thương hiệu, nhãn mác, bao bì sản phẩm…, nghề trồng mía và chế biến các sản phẩm từ cây mía đang đứng trước nhiều cơ hội phát triển mới.

Ông Đinh Thế Hiển - Trưởng phòng Kinh tế xã Nghĩa Hưng cho biết: “Nghề trồng mía, nấu mật và chế biến đường phên, đường phèn đã và đang mang lại thu nhập khá cho người dân, góp phần đa dạng hóa ngành nghề nông thôn. Địa phương đang tập trung quy hoạch vùng nguyên liệu mía đạt chuẩn, hỗ trợ làng nghề phát triển theo hướng tập trung, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm”.

Với hướng đi bài bản, sự đồng hành của chính quyền và quyết tâm của người dân, sản phẩm từ cây mía của làng nghề xã Nghĩa Hưng được kỳ vọng sẽ tiếp tục khẳng định thương hiệu, từng bước chinh phục những thị trường mới, đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế nông thôn bền vững.

Hoàng Thông