Kiến tạo nền tảng pháp lý bảo vệ thương hiệu nông sản, làng nghề xanh

Tại tọa đàm khoa học “Pháp lý – nền tảng bảo vệ thương hiệu nông sản, làng nghề xanh” lần thứ I được tổ chức mới đây ở TP. Hồ Chí Minh, các chuyên gia nhận định: hiện nay, vấn nạn xâm phạm thương hiệu nông sản, hành vi làm giả, làm nhái nhãn hiệu sản phẩm OCOP, làng nghề đang diễn ra ngày càng tinh vi, gây tổn hại nghiêm trọng đến uy tín của các chủ thể sản xuất chân chính và sức cạnh tranh của nông sản Việt trên thị trường trong nước cũng như quốc tế. Một trong những nguyên nhân cốt lõi là hệ thống pháp luật hiện hành, đặc biệt trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ và bảo hộ thương hiệu còn thiếu đồng bộ, chưa theo kịp thực tiễn chuyển động nhanh của nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế.

Các diễn giả dẫn chứng: hiện cả nước có khoảng 5.411 làng nghề và làng có nghề, thu hút hơn 11 triệu lao động, đóng vai trò quan trọng trong chuỗi giá trị nông nghiệp – nông thôn. Tuy nhiên, tỷ lệ sản phẩm làng nghề được đăng ký bảo hộ sở hữu trí tuệ, chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu chứng nhận vẫn còn thấp. Việc chưa quan tâm đúng mức đến công cụ pháp lý này khiến nhiều sản phẩm nông nghiệp, đặc biệt là sản phẩm OCOP dễ bị xâm phạm quyền lợi trong thương mại và hội nhập.

Một thực tế phổ biến, mặc dù Việt Nam có kim ngạch xuất khẩu thủ công mỹ nghệ lớn, nhưng vẫn chưa tận dụng hiệu quả các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA). Pháp luật sở hữu trí tuệ hiện hành không có cơ chế riêng cho việc đăng ký sản phẩm nông nghiệp, làng nghề OCOP, mà áp dụng chung theo ba hình thức: nhãn hiệu hàng hóa, tên thương mại và chỉ dẫn địa lý. Do đó, việc nâng cao nhận thức pháp lý, chủ động đăng ký và bảo vệ thương hiệu chính là biện pháp “tự vệ mềm” hữu hiệu cho nông dân, doanh nghiệp nông nghiệp trong thời đại số.

Tiến sĩ Trần Anh Tuấn – nguyên Phó Trưởng Ban Phong trào, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, nêu thực trạng: “Hiện nay, nhiều doanh nghiệp nhỏ vẫn chưa được trang bị đầy đủ kiến thức về quyền sở hữu trí tuệ, chỉ dẫn địa lý hay các biện pháp pháp lý hiện đại như blockchain, khiến thương hiệu dễ bị xâm phạm mà không biết cách bảo vệ”. Đây chính là “khoảng trống” đáng báo động trong quá trình chuyển đổi xanh và chuyển đổi số, khi mà các rủi ro pháp lý ngày càng hiện hữu dưới những hình thức tinh vi.

Ở góc độ doanh nghiệp, đại diện một doanh nghiệp nông nghiệp hữu cơ chia sẻ câu chuyện từng bị “đạo nhái” bao bì ngay trên thị trường nội địa. Doanh nghiệp phải mất gần 6 tháng làm việc với cơ quan chức năng mới thu hồi được sản phẩm vi phạm. Tuy nhiên, tổn thất về uy tín là điều không thể đong đếm bằng con số.

Chia sẻ về quá trình xây dựng thương hiệu sản phẩm, đại diện một Hợp tác xã sản xuất trầm hương tại Khánh Hòa cho biết: Điều khó nhất không phải là sản xuất sạch mà là xây dựng thương hiệu đúng hướng. Ban đầu, HTX gần như đơn độc, nhưng nhờ kết nối với hiệp hội và các cố vấn pháp lý, trang trại đã có thương hiệu riêng. Theo đại diện HTX, bên cạnh năng lực sản xuất, yếu tố kết nối cộng đồng và hiểu biết pháp lý chính là đòn bẩy giúp doanh nghiệp nhỏ phát triển bền vững.

Theo TS. Nguyễn Như Chinh, Phó Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam, để thương hiệu nông sản, làng nghề xanh thực sự trở thành “tấm hộ chiếu” giúp sản phẩm Việt vươn ra thế giới, nên có hệ thống pháp lý vững chắc, linh hoạt bảo vệ người làm nghề. Chính sách cần tập trung vào đào tạo kiến thức pháp lý, hỗ trợ chuyên sâu, phát triển thị trường cho các sản phẩm thân thiện môi trường, mang lại lợi ích cho từng địa phương, làng nghề.

“Người làm nghề không chỉ là thợ thủ công mà nên trở thành người sản xuất hiện đại, hiểu luật, biết thị trường, sẵn sàng thay đổi. Họ rất cần sự đồng hành của cơ quan quản lý, địa phương, nhà khoa học, các tổ chức xã hội để hỗ trợ tài chính, bảo vệ và phát huy giá trị truyền thống song song với phát triển mới”, TS. Nguyễn Như Chinh nhấn mạnh.

Khuyến nghị giải pháp tại Toạ đàm, Thạc sĩ Trần Quốc Duy – Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Thị trường – Truyền thông Quốc tế, Chánh Văn phòng Hiệp hội Trang trại và Doanh nghiệp Nông nghiệp Việt Nam cho rằng: Thương hiệu nông sản – làng nghề xanh không đơn thuần nằm ở bao bì hay mã QR, mà là biểu tượng của trách nhiệm, đạo đức và tri thức. Đó là giá trị được vun đắp qua từng mùa vụ, thể hiện cam kết của người nông dân với người tiêu dùng. Tư tưởng này mở ra một cách tiếp cận mới về thương hiệu – không chỉ là công cụ tiếp thị, mà còn là bản sắc và tài sản tinh thần cần được bảo hộ nghiêm túc.

Trong khuôn khổ Toạ đàm, bên cạnh nhấn mạnh vai trò bảo hộ, pháp lý trong bảo vệ thương hiệu nông sản, làng nghề xanh, các diễn giả, chuyên gia đặc biệt nhấn mạnh vai trò của Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo và Nghị quyết 193/2025/QH15 về cơ chế thí điểm tháo gỡ vướng mắc trong quá trình thực thi đổi mới sáng tạo. Đây chính là “chìa khoá” mở ra cơ hội to lớn cho nông nghiệp thông minh, nông nghiệp công nghệ cao, làng nghề xanh.

Mô hình nhà máy thông minh, chuỗi sản xuất nông nghiệp tuần hoàn, ứng dụng blockchain trong truy xuất nguồn gốc, AI trong dự báo mùa vụ… đều cần một nền tảng pháp lý vững chắc để thử nghiệm, điều chỉnh và nhân rộng. 

Những thông tin được trao đổi, thảo luận tại Tọa đàm “Pháp lý – nền tảng bảo vệ thương hiệu nông sản, làng nghề xanh” góp phần kiến tạo nền tảng pháp lý, hình thành những khuyến nghị chính sách, hành động cụ thể nhằm đưa pháp luật đi vào đời sống của từng nông trại, từng làng nghề, từng sản phẩm. Đồng thời khẳng định: pháp lý không chỉ là rào chắn bảo vệ, mà còn là cầu nối phát triển – nơi thương hiệu nông sản, làng nghề Việt được gìn giữ, giá trị sản phẩm được khẳng định và lan tỏa.

Hoàng Yến