Gốm Bát Tràng với danh hiệu “Làng nghề thủ công thế giới về gốm sứ”: Hành trình vươn tầm thế giới

Đây là 2 làng nghề truyền thống đầu tiên của Việt Nam được công nhận là thành viên của Mạng lưới các Thành phố thủ công sáng tạo thế giới. Sự kiện này đã mở ra những cơ hội mới để đưa các giá trị của làng nghề truyền thống Việt Nam hội nhập với thế giới, khẳng định thương hiệu làng nghề Việt trong bức tranh thủ công toàn cầu.`

Bền bỉ giữ nghề truyền thống 

Sinh ra và lớn lên trong một gia đình có truyền thống nhiều đời làm gốm tại Bát Tràng, nghệ nhân ưu tú Trần Đức Tân (người sáng lập Hợp tác xã Sản xuất kinh doanh Gốm Tân Thịnh) có niềm say mê đặc biệt với gốm. Dựa trên vốn cổ của cha ông, nghệ nhân đã dành nhiều thời gian nghiên cứu, sáng tạo những sản phẩm gốm mới lạ, độc đáo với họa tiết, màu sắc khác nhau, được các chuyên gia trong và ngoài nước đánh giá cao.

Cũng như Nghệ nhân Trần Đức Tân, hơn một trăm nghệ nhân khác ở làng gốm cổ Bát Tràng, bằng tâm huyết mãnh liệt, khối óc sáng tạo, đôi tay tài hoa, kết hợp bí quyết sử dụng các dòng men quý, kỹ thuật nung lò tỉ mỉ, chuẩn xác, đã tạo nên những sản phẩm gốm tinh xảo, đẹp mắt, độc đáo, có giá trị cao. 

Những sản phẩm gốm sứ tại đây không chỉ tinh tế về hình thức mà còn đa dạng về mẫu mã, kiểu dáng, kích thước, chủng loại như: đồ thờ cúng (phù hương, chân đèn, nậm rượu, chóe), đồ gia dụng (ấm, chén, bát, đĩa, vò, lọ, chậu) và đồ gốm trang trí mỹ nghệ, xây dựng. 

Những nét độc đáo về văn hoá, lịch sử, đã tạo nên sức hút, khiến dòng gốm này ngày càng được người tiêu dùng trong và ngoài nước ưa chuộng.

Trực tiếp đến khảo sát tại làng gốm, ông Aziz Murtazaev, Chủ tịch Hội đồng Thủ công thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương vô cùng ngạc nhiên, trầm trồ trước vẻ đẹp và giá trị của làng nghề Bát Tràng. Đánh giá cao những giá trị độc đáo về văn hoá, lịch sử của làng nghề Bát Tràng, ông cho biết, sẽ giới thiệu sản phẩm của Bát Tràng cùng các nghệ nhân tài hoa đến các quốc gia trên thế giới, nhằm lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống của Việt Nam xa hơn, rộng hơn. Qua đó khẳng định vị thế của làng nghề Việt trong bức tranh thủ công toàn cầu.

Đặc biệt, với hành trình bền bỉ, đi qua bao thăng trầm lịch sử, di sản văn hóa gốm Bát Tràng luôn được các thế hệ nghệ nhân và người dân bảo tồn, phát triển. Người dân nơi đây rất có ý thức bảo vệ quyền lợi ngành nghề của mình. Các bí quyết làm gốm đều được “cha truyền con nối” qua nhiều thế hệ. Có tới 90% thanh niên trong làng đều biết làm gốm. Thầy dạy thế hệ trẻ làm gốm là ông bà, cha mẹ, cô chú… trong gia đình. 

Và chính điều này đã tạo ấn tượng mạnh mẽ, được Hội đồng giám khảo quốc tế, Hội đồng Thủ công thế giới đánh giá rất cao khi khảo sát, xem xét công nhận làng nghề Bát Tràng trở thành thành viên của Mạng lưới các thành phố Thủ công sáng tạo thế giới.

Ông Saad al-Qaddumi, Chủ tịch Hội đồng Thủ công Thế giới nhận xét: “Bát Tràng chính là biểu tượng của sự hồi sinh và phát triển mạnh mẽ. Câu chuyện giữ gìn tinh hoa nghề truyền thống của làng gốm là minh chứng rõ ràng cho tinh thần bền bỉ của cộng đồng, cho thấy rằng dù phải đối mặt với bao khó khăn, họ vẫn có thể vươn lên và một lần nữa trở thành trung tâm của nền thủ công mỹ nghệ và niềm tự hào văn hóa”.

Điển hình về phát triển kinh tế làng nghề gắn với du lịch, bảo vệ môi trường

Theo bà Hà Thị Vinh, Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề thủ công mỹ nghệ Hà Nội: toàn xã Bát Tràng hiện có hơn 100 nghệ nhân, gần 200 doanh nghiệp và khoảng 1.000 hộ sản xuất, kinh doanh gốm sứ. Các cơ sở đã và đang giải quyết việc làm cho hàng vạn lao động, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. 

Thu nhập chính của xã đến từ sản xuất, kinh doanh gốm sứ. Giá trị sản xuất gốm sứ và thương mại trên địa bàn xã ước đạt hơn 2.000 tỷ đồng/năm, giúp nâng thu nhập bình quân toàn xã lên hơn 90 triệu đồng/người/năm.

Cùng với chiếm lĩnh phần lớn thị trường tiêu thụ trong nước, gốm Bát Tràng còn được xuất khẩu tới nhiều nước ở châu Á, châu Âu, châu Mỹ. 

Bên cạnh đó, khai thác tiềm năng, thế mạnh của làng nghề truyền thống với bề dày lịch sử, văn hoá lâu đời, Bát Tràng đã và đang đầu tư mở rộng quy mô, phát triển du lịch trải nghiệm. 

Chủ tịch UBND xã Bát Tràng Phạm Huy Khôi cho biết: Ước tính mỗi năm, làng gốm Bát Tràng đón khoảng 200.000 lượt du khách, trong đó 15% là du khách quốc tế. 

Để hài hoà các mục tiêu bảo tồn di sản văn hóa, phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường, hiện nay, gần 1.000 hộ dân trong làng (chiếm hơn 90%) đã chuyển từ lò nung thủ công sang sử dụng lò nung gốm bằng khí gas hóa lỏng. Đây được ví như “cuộc cách mạng” đưa Bát Tràng  chuyển từ làng nghề khói bụi sang làng nghề xanh, phát triển bền vững.

Những giá trị độc đáo của làng nghề Bát Tràng, từ văn hóa, lịch sử đến kinh tế và tác động xã hội, môi trường đã chinh phục Hội đồng giám khảo quốc tế thuộc Hội đồng thủ công thế giới. Hội đồng cho rằng, Bát Tràng không chỉ hội tụ đầy đủ các tiêu chí của một làng nghề truyền thống mà còn xứng đáng trở thành thành viên của Mạng lưới các Thành phố thủ công sáng tạo toàn thế giới.

Nỗ lực của các cấp chính quyền

Để làng gốm Bát Tràng gia nhập Mạng lưới các Thành phố thủ công sáng tạo toàn thế giới, bên cạnh giá trị truyền thống lâu đời, tinh hoa vốn có và hội tụ đầy đủ các thế mạnh của làng nghề thủ công đặc trưng, một yếu tố then chốt phải nói đến là nỗ lực của các cấp chính quyền, các ngành, cơ quan chức năng, các Hiệp hội trong bảo tồn, phát huy các tinh hoa, giá trị của làng nghề.

Hà Nội là địa phương đầu tiên, duy nhất trên cả nước ban hành Nghị quyết chuyên đề phát triển ngành công nghiệp văn hóa Thủ đô giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Theo đó, thủ công mỹ nghệ được coi là một trong những thành tố quan trọng của văn hóa, là nền tảng cho sự đổi mới, phát triển các ngành thiết kế sáng tạo và du lịch văn hóa. Hà Nội xác định phát triển làng nghề truyền thống không chỉ thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội mà còn góp phần xây dựng thương hiệu “Thành phố sáng tạo”. 

Để hiện thực hoá chủ trương phát triển bền vững làng nghề truyền thống, tạo điểm nhấn trong thập kỷ công nghiệp văn hóa, một trong những giải pháp quan trọng là Hà Nội đã ký kết hợp tác với Hội đồng Thủ công thế giới. Đây là một tổ chức phi lợi nhuận quốc tế, có sứ mệnh thúc đẩy bảo tồn, phát huy và phát triển nghề thủ công toàn cầu và các nghề thủ công truyền thống. 

Theo đó, tháng 11 năm 2023, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Nội được UBND Thành phố giao ký kết Biên bản ghi nhớ hợp tác với Hội đồng thủ công Thế giới. Ngay từ đầu năm 2024, Sở đã chủ động tham mưu cho Thành phố triển khai phối hợp với Hội đồng Thủ công Thế giới hoàn thiện hồ sơ công nhận làng nghề gốm sứ Bát Tràng trở thành thành viên của mạng lưới các Thành phố thủ công sáng tạo trên toàn Thế giới. 

Theo lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Nội: Với sự phối hợp của Hiệp hội xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam, sự vào cuộc của các địa phương và sự hưởng ứng nhiệt tình của các nghệ nhân, làng nghề gốm sứ Bát Tràng đã đáp ứng đầy đủ các tiêu chí khắt khe của Hội đồng Thủ công Thế giới dựa trên 4 trụ cột: kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trường. 

Cùng với làng lụa Vạn Phúc, làng gốm Bát Tràng chính thức trở thành thành viên của Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo trên toàn thế giới. Đây là nguồn cảm hứng, là hình mẫu để Hà Nội tiếp tục đề xuất Hội đồng Thủ công thế giới xem xét, công nhận các làng nghề tiềm năng khác gia nhập mạng lưới làng nghề quốc tế.

Phó chủ tịch UBND TP Hà Nội Nguyễn Mạnh Quyền cho biết: Hai làng nghề đầu tiên của Thủ đô cũng như của Việt Nam gia nhập Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo toàn cầu đã mở ra trang mới để làng nghề hội nhập cùng thế giới, từ vấn đề nhu cầu, thiết kế mẫu mã cho đến mở rộng thị trường tiêu thụ. Và trên cơ sở các nền tảng cũng như các hồ sơ thành phố đã hoàn thiện, đề xuất với Hội đồng thủ công Thế giới, thời gian tới, Hà Nội sẽ tiếp tục củng cố, phát triển nhiều làng nghề để hội đồng thủ công Thế giới công nhận. Từ đó góp phần thúc đẩy phát huy tầm vóc, giá trị, lợi thế của làng nghề, đưa thủ công mỹ nghệ xứng tầm là một trong những trụ cột, ngành kinh tế mũi nhọn, tạo động lực thúc đẩy các ngành công nghiệp văn hóa khác phát triển.

Uy Vũ