Cần minh bạch hóa và chuyên nghiệp chất lượng cho trái sầu riêng Việt

Ngành xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam đang chứng kiến sự phục hồi và tăng trưởng mạnh mẽ, hướng tới mục tiêu kim ngạch tỷ đô trong năm 2025.

Để giữ vững đà tăng trưởng và nâng cao uy tín trên thị trường quốc tế, đặc biệt là thị trường Trung Quốc đầy tiềm năng nhưng cũng không kém phần khắt khe, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang tích cực xây dựng và hoàn thiện tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) mới cho quả sầu riêng tươi.

Kim ngạch xuất khẩu sầu riêng tăng trưởng bứt phá

Sau ba tháng đầu năm 2025 duy trì ở mức thấp, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng đã có dấu hiệu phục hồi rõ rệt từ tháng 4, đạt trên 100 triệu USD. Đến tháng 5 tăng lên 204 triệu USD và tháng 6 tiếp tục tăng mạnh, đạt hơn 300 triệu USD, gần bằng tổng xuất khẩu của năm tháng trước đó. Dự kiến tháng 7, xuất khẩu sẽ đạt 350-400 triệu USD, nâng tổng kim ngạch 7 tháng đầu năm lên hơn 1 tỷ USD.

Đặc biệt, cao điểm thu hoạch và xuất khẩu sầu riêng sẽ rơi vào các tháng 8, 9 và 10. Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, dự báo tổng kim ngạch xuất khẩu sầu riêng năm 2025 dự kiến vượt 2 tỷ USD, thậm chí có thể đạt 2,4 tỷ USD.

Sự tăng trưởng này không chỉ nhờ thị trường Trung Quốc mà còn mở rộng sang Thái Lan. Nguồn cung sầu riêng tại Thái Lan bị gián đoạn ở một số vùng trồng cũng tạo cơ hội gia tăng nhập khẩu từ Việt Nam. Cùng với đó, việc các vùng trồng trọng điểm như Tây Nguyên và Đông Nam Bộ kiểm soát tốt tỷ lệ nhiễm cadimi đã giúp sản phẩm đáp ứng tốt hơn các tiêu chuẩn xuất khẩu.

Cần tiêu chuẩn quốc gia mới cho sầu riêng?

Việt Nam từng ban hành TCVN 10739:2015 về sầu riêng quả tươi từ năm 2015. Tuy nhiên, sau 10 năm, nhiều quy định đã lỗi thời và không còn phù hợp với tình hình sản xuất, thị trường hiện tại. TCVN cũ thiếu các thông số quan trọng như độ chín, chất lượng thịt quả, hàm lượng tổng chất rắn hòa tan, và hàm lượng chất khô, đặc biệt là đối với hai giống chủ lực Ri6 và Dona.

Trong khi đó, các đối thủ cạnh tranh như Thái Lan đã xây dựng bộ tiêu chuẩn sầu riêng chặt chẽ từ lâu, quy định rõ ràng về hàm lượng chất khô, trọng lượng, độ chín, màu sắc, hương vị. Các thị trường nhập khẩu lớn như Trung Quốc và Indonesia cũng đang siết chặt chất lượng sầu riêng nhập khẩu, tạo áp lực lớn lên sầu riêng Việt Nam.

Việc thiếu tiêu chuẩn thống nhất đã gây ra nhiều tranh cãi về chất lượng, khó khăn trong quản lý từ sản xuất đến mua bán, và ảnh hưởng đến uy tín sầu riêng Việt Nam. Do đó, việc ban hành tiêu chuẩn quốc gia mới được xem là bước đi cấp thiết để minh bạch hóa, chuyên nghiệp hóa và đảm bảo chất lượng, tránh tình trạng đánh tráo hoặc nhập nhèm về chất lượng, giữ vững vị thế trên thị trường thế giới.

Dự thảo Tiêu chuẩn Quốc gia (TCVN) mới cho sầu riêng Việt Nam đang được Bộ Nông nghiệp và Môi trường xây dựng, hướng tới mục tiêu nâng cao chất lượng và đẩy mạnh xuất khẩu, đặc biệt là sang thị trường Trung Quốc. Tiêu chuẩn này sẽ áp dụng cho các giống chủ lực như Ri6 và Dona (chiếm 90-95% diện tích cả nước) cùng các giống khác, phục vụ cả tiêu thụ nội địa và xuất khẩu.

TCVN mới tập trung vào các yêu cầu chất lượng nghiêm ngặt, bao gồm: không có sâu bệnh hại ảnh hưởng hình thức bên ngoài, không chấp nhận quả thối rữa hoặc hư hỏng. Đặc biệt, sầu riêng không được phép có các khuyết tật thịt quả như bị sượng, cháy biến nâu, lõi ướt hoặc sượng nước, với tổng khuyết tật không vượt quá 5% phần ăn được.

Tiêu chuẩn cũng quy định cụ thể thời gian thu hoạch theo từng giống và vùng (ví dụ: Ri6 từ 85-120 ngày tùy vùng, Dona từ 110-135 ngày tùy vùng). Về chỉ tiêu lý hóa, hàm lượng chất khô không thấp hơn 32,29% đối với Ri6 và 32,22% đối với Dona, ngang ngửa tiêu chuẩn xuất khẩu của Thái Lan. Hàm lượng tổng chất rắn hòa tan (oBrix) cũng được quy định cụ thể (không thấp hơn 16,04% cho Ri6 và 16,07% cho Dona).

Ngoài ra, TCVN mới còn bao gồm phân hạng chất lượng (hạng I, II, III) và các yêu cầu nghiêm ngặt về an toàn thực phẩm như dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, kim loại nặng, độc tố vi nấm và vi sinh vật, đáp ứng quy định trong nước và các thị trường xuất khẩu như Trung Quốc. Các quy định về kích cỡ, bao gói, ghi nhãn, phương pháp thử và lấy mẫu cũng được đưa ra trong dự thảo.

Đẩy mạnh kiểm soát và phối hợp xuất khẩu

Ông Nguyễn Văn Mười, Phó Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam cho hay, chúng ta phải sớm có tiêu chuẩn mới đối với quả sầu riêng tươi. Trong tiêu chuẩn này đặt ra các điều kiện để cho các bên tuân thủ, tránh đánh tráo, nhập nhèm về chất lượng, gây xung đột giữa các bên và ảnh hưởng uy tín chất lượng quả sầu riêng Việt Nam.

Để đảm bảo chất lượng, các doanh nghiệp đã chủ động kiểm tra chất lượng ngay từ vườn, siết chặt quy trình thu mua và đóng gói. Song song đó, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đang phối hợp chặt chẽ với Tổng cục Hải quan Trung Quốc nhằm thúc đẩy quá trình thông quan cho sầu riêng Việt Nam. Đoàn công tác Tổng cục Hải quan Trung Quốc đã kiểm tra thực địa tại Việt Nam và đánh giá cao công tác quản lý, cam kết thông quan suôn sẻ trong những tháng cuối năm.

Việc ban hành tiêu chuẩn quốc gia mới sẽ tạo ra nền tảng vững chắc và định hướng rõ ràng, giúp cả cơ quan quản lý và người sản xuất dễ dàng đánh giá, kiểm soát và tin tưởng vào chất lượng sản phẩm. Đây là yếu tố then chốt để nâng cao giá trị ngành sầu riêng, phát triển bền vững và giữ vững vị thế xuất khẩu của Việt Nam trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt từ các nước như Thái Lan và Malaysia.

Tuấn Kiệt