Dự án đường sắt Hòa Duyệt – Thanh Luyện: Nhiều ý kiến xoay quanh tiêu chí tài chính trong hồ sơ mời thầu

3/4 nhà thầu nguy cơ bị loại ‘từ vòng gửi xe’

Gói thầu XL-HDTL thuộc Dự án cải tạo khu gian Hòa Duyệt - Thanh Luyện, tuyến đường sắt Hà Nội – TP.HCM do Ban Quản lý dự án đường sắt (Bộ Xây dựng) làm chủ đầu tư, với nguồn vốn vay từ Quỹ Hợp tác Phát triển Kinh tế (EDCF) của Ngân hàng Xuất nhập khẩu Hàn Quốc (Korea Eximbank – KEXIM).

Gói thầu này đã thu hút sự quan tâm của nhiều liên danh nhà thầu lớn, trong đó có 4 nhà thầu Hàn Quốc cùng các đối tác Việt Nam. Tuy nhiên, hồ sơ mời thầu (E-HSMT) được phát hành ngày 29/8/2025 đã đưa ra một tiêu chí tài chính gây tranh cãi: “Tổng lợi nhuận sau thuế 3 năm gần nhất (2022, 2023, 2024) phải dương (>0), và lợi nhuận sau thuế riêng năm 2024 cũng phải dương (>0)” (điều kiện về tài chính tại Chương III, Mục 2.3, Tiểu mục 2.3.1).

Quy định trên đã lập tức vấp phải phản ứng từ các nhà thầu. Ngày 29/8, có tới 3/4 nhà thầu Hàn Quốc tiềm năng (gồm Kumho, ILsung, Dongbu) đã nhiều lần gửi công văn xoá bỏ điều kiện này. Tại hội nghị tiền đấu thầu ngày 15/9, yêu cầu điều chỉnh tiêu chí mời thầu tiếp tục được 3 nhà thầu đưa ra. Không chỉ các đối tác nước ngoài, các nhà thầu nội địa cũng đã gửi văn bản chính thức tới Ban Quản lý dự án đường sắt và các cơ quan quản lý nhà nước khác để đề nghị điều chỉnh, cho rằng tiêu chí này đi ngược với pháp luật đấu thầu hiện hành tại Việt Nam, hạn chế sự tham gia của các nhà thầu.

Song, các kiến nghị này vẫn chưa nhận được phản hồi tích cực. Trong văn bản trả lời mới nhất gửi các nhà thầu Hàn Quốc, BQL dự án đường sắt khẳng định vẫn bảo lưu quan điểm. Lập luận được Ban đưa ra là: “Tư vấn lập hồ sơ mời thầu đề xuất giữ nguyên tiêu chí này trong Hồ sơ mời thầu. Ban Quản lý dự án đường sắt nhận thấy rằng đây là một tiêu chí quan trọng để đánh giá năng lực hoạt động kinh doanh, nhằm lựa chọn nhà thầu có đủ năng lực tài chính và khả năng thực hiện mà không ảnh hưởng đến tiến độ của gói thầu”.

Tiêu chí liệu có phù hợp?

Sở dĩ các nhà thầu liên tục kiến nghị bởi họ cho rằng tiêu chí lợi nhuận dương không hoàn toàn phù hợp với quy định pháp luật hiện hành của Việt Nam cũng như thông lệ quốc tế và Hướng dẫn mua sắm của EDCF (tiểu mục 2.3.1).

Cụ thể, theo Nghị định 214/2025/NĐ-CP của Chính phủ ban hành ngày 04/8/2025 hướng dẫn Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 (sửa đổi bởi Luật 57/2024/QH15 và 90/2025/QH15), tại Điều 26, Khoản 4 và 5 quy định về tiêu chuẩn đánh giá hồ sơ dự thầu, năng lực tài chính bao gồm: Giá trị tài sản ròng, doanh thu. Như vậy, không có quy định yêu cầu về lợi nhuận sau thuế năm 2024 và lợi nhuận sau thuế 3 năm liên tiếp (2022-2024) phải dương.

Tương tự, Thông 79/2025/TT-BTC của Bộ Tài chính ban hành ngày 04/8/2025, tại Điều 27, Khoản 1, mục b, quy định về trách nhiệm cung cấp thông tin của nhà thầu khi dự thầu chỉ nêu “doanh thu hằng năm, giá trị tài sản ròng” cùng một số thông tin về năng lực, kinh nghiệm khác mà không hề đề cập đến tiêu chí “lợi nhuận sau thuế”. Mặt khác, Điều 35 Thông tư 79 cũng nhấn mạnh: “Trong mọi trường hợp, chủ đầu tư phải bảo đảm không làm hạn chế sự tham gia của nhà thầu; nhà thầu được lựa chọn có đủ năng lực, kinh nghiệm để thực hiện gói thầu”.

Hướng dẫn mua sắm EDCF (tiểu mục 2.3.1) cũng chỉ yêu cầu nộp BCTC kiểm toán 3 năm gần nhất và có Giá trị tài sản ròng (Net Worth) > 0, không yêu cầu Lợi nhuận sau thuế > 0.

Bài học từ quá khứ

Trước mắt, nếu tiếp tục giữ nguyên tiêu chí gây tranh cãi này, sẽ tạo ra rào cản lớn có thể lập tức loại trừ 3/4 nhà thầu có năng lực của Hàn Quốc đã tham gia nhiều dự án tại Việt Nam. Khi đó, chỉ còn lại duy nhất 01 nhà thầu Hàn Quốc (Kyeryong và liên danh) đủ điều kiện để tham gia gói thầu. Như vậy không đảm bảo tính cạnh trạnh, tiết kiệm của quá trình thẩm định thầu, đồng thời đi ngược lại nguyên tắc mở rộng cạnh tranh, công bằng, minh bạch mà pháp luật đấu thầu Việt Nam đang hướng tới.

Nhìn xa hơn, việc đấu thầu 01 nhà thầu có thể bị quy vào trường hợp “Thiếu cạnh tranh” theo Mục 2.29 của Hướng dẫn ECDF, dẫn tới nguy cơ nhà tài trợ vốn, không chấp thuận kết quả đấu thầu, phải đấu thầu lại hoặc chậm phê duyệt khoản vay. Viễn cảnh tiêu cực này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình triển khai dự án, trì hoãn khởi công và kéo dài thời gian hoàn thành dự án vốn đã cấp bách để nâng cấp tuyến đường sắt Bắc – Nam. Việc các Nhà thầu trong và ngoài nước nhiều lần gửi kiến nghị điều chỉnh tiêu chí không phù hợp trong hồ sơ mời thầu tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng tới ngoại giao giữa hai nước cũng như làm giảm sức hấp dẫn của môi trường đầu tư.

Trước đó, tại một số dự án đã triển khai có sử dụng vốn ODA, các tiêu chí tài chính tương tự đã được điều chỉnh, tháo gỡ sau khi có kiến nghị hợp lý từ các nhà thầu quốc tế. Nhờ vậy, quá trình đấu thầu diễn ra thuận lợi, đảm bảo lựa chọn được nhà thầu có năng lực, không chỉ đảm bảo cạnh tranh mà còn phù hợp với hướng dẫn của EDCF, tránh rủi ro không phê duyệt vốn vay.

Ví dụ, tại dự án Cầu Đống Cao (gói XL-01), Ban Quản lý dự án 2 (PMU2) đã sửa tiêu chí tài chính theo thư của EDCF ngày 25/7/2025, bỏ yêu cầu “tổng lợi nhuận sau thuế ba năm >0 và năm 2024 >0”, giúp tăng số lượng nhà thầu tham gia. Tương tự, hồ sơ mời thầu cao tốc Mỹ An - Cao Lãnh (gói 07, phát hành ngày 31/3/2025) Ban quản lý dự án Mỹ Thuận chỉ yêu cầu doanh thu và dòng tiền mà không ràng buộc lợi nhuận dương, góp phần thúc đẩy dự án triển khai nhanh chóng, tăng hiệu quả kinh tế.

Mặc cho vậy, Ban Quản lý dự án đường sắt vẫn đưa tiêu chí tài chính nêu trên có phù hợp với yêu cầu thực tiễn và hướng đến mục tiêu sau cùng là gói thầu được triển khai thực hiện một cách chất lượng, hiệu quả hay không?

Tuấn Nguyễn