Nghệ nhân người Chăm và những điệu múa dân gian truyền thống

Nghệ nhân Kaya Mưh bước ra sân khấu với dáng vẻ uyển chuyển nhưng đầy uy quyền. Bộ trang phục lụa vàng hoàng kim phản chiếu ánh nắng chiều, đôi mắt sâu thẳm của chị đong đầy những ký ức xa xưa.

“Khi múa, tôi không chỉ là một vũ công, mà còn là một sứ giả kể chuyện bằng cơ thể. Mỗi điệu múa Chăm là một lát cắt lịch sử, là tiếng nói của tổ tiên vọng về”, chị nói.

Những điệu múa Chăm đã xuất hiện từ hàng nghìn năm trước, khắc sâu trong những bức phù điêu ở tháp cổ Mỹ Sơn, trong những bức tượng Apsara mỉm cười huyền bí. Chúng không chỉ là những động tác hình thể mà còn là sự kết tinh của tín ngưỡng, đời sống tâm linh và thế giới quan của một dân tộc từng có một nền văn minh rực rỡ.

Chỉ cần một khoảnh khắc chứng kiến điệu múa Apsara, người xem như bị cuốn vào một thế giới siêu thực. Những đôi tay chuyển động như sóng nước, những bước chân nhẹ nhàng như gió lướt qua cánh đồng cát nóng. Đó không chỉ là múa, mà là sự tái hiện hình ảnh các tiên nữ giáng trần – những linh hồn của thần linh, của đất trời.

“Apsara là điệu múa của sự kết nối. Khi chúng tôi múa, chúng tôi không chỉ giao tiếp với khán giả, mà còn đối thoại với những thế hệ đã đi qua”, nghệ nhân Kaya Mưh chia sẻ.

Trong số những điệu múa Chăm, có lẽ không có điệu nào phản ánh rõ hơn đời sống của người phụ nữ Chăm bằng múa đội nước. Trên đầu là một chiếc chum nước lớn, đôi chân vững chãi bước từng bước đầy nhịp điệu. Mỗi động tác đều cần sự tập trung cao độ, bởi chỉ cần một sai sót nhỏ, cả chiếc chum sẽ đổ xuống. Nhưng không chỉ là bài tập thể lực, điệu múa này còn là hình ảnh của người phụ nữ Chăm – duyên dáng nhưng kiên cường, dịu dàng nhưng mạnh mẽ.

Không phải chỉ có đôi tay và đôi chân nói lên câu chuyện, mà còn có cả những âm thanh. Trong điệu múa trống, các vũ công không chỉ nhảy múa mà còn tự tay gõ lên mặt trống Paranưng, tạo nên những nhịp điệu đầy sức sống.

“Với người Chăm, âm nhạc không bao giờ tách rời khỏi múa. Chúng hòa vào nhau, tạo thành một dòng chảy không ngừng”, nghệ nhân Kaya Mưh chia sẻ.

Nếu múa là hình thể của tâm hồn Chăm, thì âm nhạc chính là hơi thở của nó. Nghệ nhân Đàng Chí Quyết, người đã dành cả đời mình để gắn bó với những nhạc cụ Chăm, nâng chiếc kèn Saranai lên môi. Một âm thanh réo rắt vang lên, len lỏi vào từng ngõ ngách của không gian, kéo người nghe ra khỏi thực tại, đưa họ về những lễ hội Katê rộn ràng nơi tháp cổ, nơi những ngọn đuốc cháy sáng cả một vùng trời.

Kèn Saranai là nhạc cụ quan trọng bậc nhất của người Chăm. Âm thanh của nó không chỉ đơn thuần là một giai điệu, mà còn là tiếng vọng của tổ tiên, là sợi dây kết nối giữa con người và thần linh.

“Khi thổi Saranai, tôi không chỉ chơi nhạc, mà tôi đang kể chuyện. Mỗi nốt nhạc là một bước chân của tổ tiên, mỗi âm thanh là một tiếng gọi từ quá khứ”, nghệ nhân Đàng Chí Quyết nói.

Để chơi được kèn Saranai, nghệ nhân phải có kỹ thuật giữ hơi đặc biệt, giúp tiếng kèn không bị ngắt quãng mà có thể kéo dài, bay bổng như một lời cầu nguyện. Nếu kèn Saranai là giọng hát, thì trống Ghinăng và Paranưng chính là nhịp tim của âm nhạc Chăm.

Trống Ghinăng với âm thanh trầm hùng, mạnh mẽ, như tiếng gọi của đại ngàn. Trống Paranưng nhẹ nhàng, sâu lắng, như những lời thì thầm trong đêm. Hai loại trống này không bao giờ tách rời, luôn song hành cùng nhau để tạo nên những tiết tấu lôi cuốn. Khi nhịp trống Ghinăng dồn dập, đó là lúc vũ công đẩy nhanh điệu múa, khi Paranưng trầm lắng, đó là khoảnh khắc tâm hồn lắng lại.

Tại Làng Văn hóa các dân tộc Việt Nam, nơi những mái nhà sàn thấp thoáng giữa núi rừng, những điệu múa và âm nhạc Chăm vẫn được trình diễn mỗi ngày. Khách du lịch dừng chân, lặng lẽ quan sát. Một số người bất giác nhắm mắt, để tiếng kèn, tiếng trống và vũ điệu cuốn mình vào dòng chảy văn hóa. Còn nghệ nhân Đàng Chí Quyết thì lặng lẽ thổi một giai điệu mới trên chiếc kèn Saranai của mình. Một giai điệu vừa xa xăm, vừa gần gũi – như chính hơi thở của nền văn hóa Chăm đang vang vọng giữa thời đại mới.

Múa Chăm và nhạc cụ truyền thống không chỉ là nghệ thuật, mà còn là sợi dây vô hình kết nối quá khứ và hiện tại, đưa con người về với cội nguồn của mình. Ở một góc nhỏ giữa lòng Hà Nội, những vũ điệu và thanh âm Chăm vẫn ngày ngày ngân vang, như một bản trường ca không bao giờ kết thúc.

Quốc An (bài, ảnh)