Từ Nghị quyết 68 đến chiến lược dữ liệu: Tư duy mới trong kiến tạo chính sách
THPL - Từ tham vấn thiết kế chính sách đến hành động thực tiễn, từ vận hành Quỹ hỗ trợ doanh nghiệp đến thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, Viện trưởng Lê Nguyễn Thiên Nga – Viện Quản trị Chính sách và Chiến lược Phát triển (IPADS) là người tham gia đề xuất nhiều sáng kiến và giải pháp trong quá trình đóng góp ý kiến xây dựng dự thảo Nghị quyết 68/NQ-TW, đánh dấu một bước ngoặt về tư duy và hành động trong phát triển khu vực kinh tế tư nhân.
Thưa bà, Viện Quản trị Chính sách có đóng vai trò gì trong quá trình đóng góp ý kiến xây dựng và tham vấn cho Nghị quyết 68?
Viện Quản trị Chính sách đã dự báo đúng và chọn lựa trúng chính sách để vận động thúc đẩy. Tôi đã chủ trì thiết kế Chiến lược phát triển kinh tế tư nhân trong năm 2024, trong đó kiến thiết Chương trình hành động tiên phong dành cho doanh nhân trẻ Việt Nam, khẳng định vai trò của doanh nhân trẻ trong việc đóng góp ý kiến xây dựng chính sách quốc gia. Chúng tôi cũng là đơn vị sở hữu và vận hành trang thông tin Diễn đàn Kinh tế Tư nhân – nơi liên kết dữ liệu giữa Chính phủ, cộng đồng doanh nghiệp và các nhà khoa học hiện nay.
Hội nghị Chiến lược phát triển kinh tế tư nhân do Viện tổ chức tại Quảng Ninh (tháng 4/2024) có sự tham gia đồng chủ trì nhiều lãnh đạo tổ chức, cơ quan có tiếng nói quan trọng như Liên hiệp Hội Khoa học & Kỹ thuật Việt Nam, VCCI, UBND tỉnh Quảng Ninh, Hội đồng Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Thương hiệu Doanh nhân trẻ Việt Nam,...
Các từ khóa như “giải pháp đa dạng hóa nguồn vốn”, “nâng cao vị thế kinh tế tư nhân”, “tăng cường chuyển đổi số”, “giải pháp thu hút đầu tư trong bối cảnh thuế toàn cầu” từ chuỗi hội nghị chiến lược này đã được lan tỏa trong cộng đồng doanh nhân.
Theo bà, Nghị quyết 68 mang lại điều gì mới cho khu vực kinh tế tư nhân hiện nay?
Nghị quyết 68 thể hiện một cải cách cần thiết khi đặt Kinh tế tư nhân trong bức tranh kinh tế toàn cảnh. Lãnh đạo Đảng và Nhà nước đặt khu vực tư nhân vào vị trí trung tâm của chiến lược phát triển kinh tế quốc gia. Điểm nổi bật là nghị quyết không chỉ dừng ở định hướng, mà có các giải pháp hành động cụ thể: từ tháo gỡ rào cản thể chế, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, đến khuyến khích chuyển đổi số. Đây là một bước tiến lớn về mặt tư duy và từ đó sẽ thay đổi hành động, nơi doanh nghiệp không còn là đối tượng quản lý, mà là đối tác phát triển, doanh nghiệp không bị tác động bởi chính sách mà đồng hành tham gia xây dựng chính sách chặt chẽ.
Một trong những điểm đáng chú ý là nội dung “xóa bỏ triệt để thái độ định kiến về kinh tế tư nhân”. Theo bà, rào cản lớn nhất hiện nay là gì?
Rào cản lớn nhất nằm ở tư duy hành chính trong một bộ phận cán bộ thực thi. Doanh nghiệp tư nhân đôi khi vẫn bị xem như "đối tượng bị kiểm tra" thay vì là đối tác kiến tạo giá trị. Ngoài ra, trong xã hội vẫn còn tồn tại những cái nhìn chưa đầy đủ, thậm chí phiến diện về vai trò đóng góp thực chất của khu vực tư nhân vào tăng trưởng kinh tế, đổi mới sáng tạo, tạo ra công ăn việc làm và mang lại giá trị tác động cho Xã hội.
Hệ thống chính sách hiện tại hỗ trợ doanh nghiệp có thực sự hiệu quả không, thưa bà?
Chính sách hiện nay đã rất mạch lạc với 4 trụ cột, nhưng hiệu quả lại phụ thuộc vào khâu thực thi. Nhiều nơi còn nặng về thủ tục, thiếu linh hoạt. Doanh nghiệp vừa và nhỏ – chiếm đa số – vẫn gặp khó khi tiếp cận vốn, công nghệ và thị trường. Tôi cho rằng cần có một cơ chế đánh giá định kỳ, cập nhật chính sách dựa trên dữ liệu thực từ doanh nghiệp.
Với tôi, chiến lược dữ liệu quốc gia và chiến lược phát triển kinh tế tư nhân không thể tách rời. Một nền kinh tế tư nhân mạnh, sáng tạo sẽ trở thành động lực thúc đẩy ứng dụng dữ liệu và công nghệ số sâu rộng trong các ngành nghề; đồng thời, một hạ tầng dữ liệu quốc gia hiệu quả chính là “xương sống” để đảm bảo dữ liệu được sử dụng an toàn, hiệu quả, góp phần tạo ra các sản phẩm, dịch vụ mới và gia tăng năng suất lao động. Khi người dân và doanh nghiệp trở thành “khách hàng dữ liệu” hợp pháp, được khai thác thông tin theo đúng pháp luật và công bằng, thì dữ liệu mới trở thành thị trường mới, đảm bảo các mô hình kinh doanh mới.
Chúng ta phải xây dựng đồng thời chính sách cho kinh tế tư nhân và chiến lược dữ liệu, tạo nên một hệ sinh thái phát triển dựa trên dữ liệu, đổi mới sáng tạo, và tính hợp tác giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân. Năng lực của Doanh nhân tư nhân chính là chìa khóa để Việt Nam trở thành quốc gia số phát triển.
Bà có đề xuất gì để nâng cao nhận thức xã hội về vai trò doanh nghiệp tư nhân không?
Từ nhiều năm qua, tôi kiến nghị xây dựng một kiến trúc truyền thông chính sách quốc gia, nhằm đưa ra các bản báo cáo chất lượng để nâng cao năng lực ra quyết định cho cộng đồng doanh nhân. Truyền thông phải đi trước nhiều bước để doanh nghiệp tư nhân được đặt đúng vị trí trong bức tranh xây dựng Kinh tế Việt Nam.
Một số bộ ngành đã có nhiều giải pháp đột phá và kết quả tiến bộ từ nền tảng tư tưởng của người đứng đầu. Tuy nhiên, ở cấp triển khai còn hạn chế. Viện đề xuất tăng cường vai trò điều phối trung tâm và xây dựng cơ chế tham vấn liên ngành với sự tham gia của khu vực tư nhân, các nhà khoa học và các tổ chức độc lập. Cần có những chiến dịch truyền thông trọng điểm, dài hạn để thay đổi nhận thức xã hội và tạo niềm tin vào khu vực kinh tế tư nhân. Chính sách phải làm từ sớm từ xa.
Nghị quyết cũng nhấn mạnh chuyển đổi số – Viện đã có kế hoạch gì cụ thể để hỗ trợ doanh nghiệp chưa?
Trong quá trình nghiên cứu Chiến lược dữ liệu quốc gia của Viện Quản trị Chính sách, chúng tôi đã đưa ra các nền tảng lõi cho chuyển đổi số quốc gia, nhằm lấy doanh nghiệp là đơn vị thụ hưởng chính sách, trong đó phân tích:
Khi các dữ liệu về dân cư, đất đai, doanh nghiệp… được tích hợp, sẽ tạo cơ sở tinh gọn bộ máy, giảm chi phí tuân thủ và thúc đẩy mô hình kinh tế số của Doanh nghiệp.
Chính phủ cần tạo nền tảng để doanh nghiệp nội địa đón đầu công nghệ, thay vì chỉ chờ đón FDI.
Doanh nhân cần nỗ lực phát triển hơn nữa để nắm bắt được những cơ hội phát triển. Viện vẫn liên tục có các chương trình hành động và đào tạo lý luận cũng như tổng hợp dữ liệu để doanh nhân có thể tác động được chính sách: thông qua sự am hiểu về chính sách công, quy trình hoạch định chính sách, cũng như sự nhạy cảm chính trị cần thiết. Và hơn thế nữa, tiếng nói doanh nhân góp ý chính sách cần có đủ sự khái quát để là đại diện cho tiếng nói chung, đa phương, đa chiều.
Làm sao để các hộ kinh doanh nhỏ hiểu và tiếp cận được ý nghĩa, tác động của Nghị quyết 68, thưa bà?
Không có chính sách nào ảnh hưởng đến mọi người cùng một cách. Do đó, cần sự hiểu biết và nghiên cứu liên tục, sâu, rộng về nhóm xã hội nào bị ảnh hưởng, khi nào và mức độ như thế nào? Nhóm nguồn lực nào có thể hội tụ và các nhóm cơ quan tổ chức nào sẽ là chủ lực để đồng hành trong từng chính sách, và các công cụ đánh giá được tác động các hoạt động đã triển khai. Cần truyền thông qua các hiệp hội ngành nghề, hội doanh nhân địa phương, tổ chức nghề nghiệp. Thông điệp phải đơn giản, rõ ràng, gắn lợi ích cụ thể với từng nhóm đối tượng. Ngoài ra, nghị quyết 68 cũng luôn được đặt trong bức tranh chính sách tổng thể để doanh nghiệp vừa và nhỏ có thể nắm bắt được.
Báo chí được giao vai trò truyền thông chính sách – bà đánh giá thế nào về hệ thống báo chí hiện nay?
Báo chí là một trong những đơn vị có tham gia vào hệ thống truyền thông chính sách. Truyền thông chính sách có nhiều giai đoạn, trong đó hiện nay báo chí chủ yếu dừng ở giai đoạn tuyên truyền. Báo chí hiện đã có những đóng góp tuyên truyền tích cực, nhưng cần thêm chiều sâu phân tích, tăng cường liên kết với chuyên gia và các nhà hoạch định chính sách để tham gia tổng hợp và đánh giá thông tin từ giai đoạn thu thập dữ liệu đầu vào và phát hiện vấn đề chính sách. Cần thiết huy động nguồn lực nghiên cứu và truyền thông dự thảo chính sách, đóng góp cơ sở dữ liệu xây dựng và góp ý chính sách, tiên phong đề xuất cơ chế phối hợp công - tư chặt chẽ, hiệu quả trong công tác nghiên cứu và truyền thông chính sách, để các chính sách Nhà nước ban hành thực sự thiết thực, hiệu quả, nhận được sự đồng thuận xã hội cao.
Ba chủ thể của chính sách là người dân, doanh nghiệp trực tiếp thụ hưởng; cơ quan nghiên cứu, xây dựng chính sách; chuyên gia, các nhà khoa học. Từ đó, cần truyền thông chính sách một cách hiệu quả, thiết thực, hướng tới mục tiêu người dân sẽ được thụ hưởng những điều tốt nhất. Mọi chủ trương chính sách được thực hiện trên tinh thần để "dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng. Để làm được điều này cần có cơ chế truyền thông chính sách cởi mở, thông suốt trong suốt quá trình soạn thảo, nghiên cứu. Báo chí đóng vai trò vô cùng quan trọng để một chính sách có thể sống và kiến tạo xã hội và cũng cần có phương hướng hành động và chủ trương cho việc phân tầng nội dung chính sách trong các cơ quan báo chí.
Viện có kế hoạch cụ thể gì để đồng hành cùng quá trình triển khai Nghị quyết?
Chúng tôi đã xây dựng nền tảng phân tích chính sách nhằm thu thập phản hồi từ doanh nghiệp tại địa phương, tổ chức các tọa đàm chính sách, đối thoại Nhà nước – Doanh nghiệp – Khoa học, trong nước và Quốc tế, và định kỳ có các báo cáo đánh giá thực thi chính sách, đóng góp phản biện độc lập, trung lập, dựa trên dữ liệu.
Trên cơ sở mục tiêu, tầm nhìn đến 2030 Việt Nam trở thành quốc gia số, ổn định và thịnh vượng, tiên phong thử nghiệm các công nghệ và mô hình mới; đổi mới căn bản, toàn diện hoạt động quản lý, điều hành của Chính phủ, hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, phương thức sống, làm việc của người dân, phát triển môi trường số an toàn, nhân văn, rộng khắp. Sự thay đổi về công nghệ đòi hỏi cần có những chính sách pháp lý, cải cách mới trong tất cả các lĩnh vực của đời sống, và cần thiết phải tăng cường tương tác chính sách để NGƯỜI DÂN – DOANH NHÂN – KHOA HỌC – TRUYỀN THÔNG dễ dàng tiếp cận và kiến tạo.
Từ nhiều năm trước, Sáng kiến Chiến lược phát triển Việt Nam do chúng tôi khởi xướng và được rất nhiều cơ quan đồng hành đã thúc đẩy các cách thức nghiên cứu – truyền thông chính sách có hệ thống, liền mạch dữ liệu, nội dung tổng quát, tổ chức chuyên sâu. Quản trị chính sách bao trùm từ phát hiện vấn đề chính sách, đến đánh giá tác động, đồng thời dự báo được các phản ứng chính sách, và lấy ý kiến tạo sự đồng thuận xã hội trong suốt quá trình dự thảo và thực thi chính sách.
Xin cảm ơn bà!