Chè lam Thạch Xá – Hương vị trăm năm níu chân người xa xứ
THPL - Nằm dưới chân chùa Tây Phương (xã Tây Phương, Hà Nội), làng Thạch Xá từ lâu đã nổi tiếng với nghề làm chè lam – món quà quê dân dã có lịch sử hàng trăm năm. Không ồn ào quảng bá, chính mùi hương gạo nếp, gừng và mật mía tỏa ra từ những gian bếp nhỏ đã trở thành lời mời gọi, giữ chân bao người từng một lần thưởng thức.
Sương sớm còn đọng trên những tán cau cao vút. Tiếng gà gáy vọng từ cuối xóm hòa vào tiếng chày giã gạo thụp thụp nhịp nhàng. Con ngõ nhỏ dẫn vào làng Thạch Xá lẩn khuất trong làn khói mỏng bốc lên từ bếp lửa. Mùi gạo nếp rang quyện cùng hương gừng và mật mía lan khắp không gian, níu bước người qua đường dừng lại lâu hơn.
Bên hiên một ngôi nhà mái ngói rêu phong, ngọn lửa trong bếp củi rực hồng, hắt sáng gương mặt người phụ nữ đang đều tay quấy nồi mật sánh đặc. Khói ấm, mùi thơm và đôi bàn tay quen việc ấy đã gắn bó với làng Thạch Xá suốt hàng trăm năm qua – nơi mà chè lam không chỉ là món bánh, mà là một phần hồn quê được gìn giữ qua bao thế hệ.
Giữa nhịp sống ồn ào, miếng chè lam Thạch Xá như gửi lại cho ta một khoảng trời ký ức. Dẻo thơm hạt nếp mới, ngọt bùi mật mía, cay nồng gừng già – tất cả hòa quyện thành hương vị mộc mạc mà ấm áp. Ăn một miếng, chợt thấy như mình đang ngồi bên bếp lửa, nghe tiếng mẹ cười và mùi khói bếp quyện trong gió lạnh. Chè lam không chỉ là món quà quê, mà là thông điệp của tình thân, là chiếc cầu nối đưa ta về với làng xưa. Để rồi khi gói giấy trắng được mở ra, cả một miền ký ức lại ùa về, dịu dàng và ngọt ngào như thuở nào.
Gian bếp đỏ lửa và đôi tay bền bỉ
Trong làng, gian bếp của các hộ làm chè lam hầu như không nguội lửa. Mùa đông, khói bếp quyện trong sương, tỏa mùi gừng ấm nồng; mùa hè, mồ hôi thấm ướt vai áo nhưng bàn tay vẫn kiên trì quấy mật, nhào bột, cắt bánh.
Chị Nguyễn Thị Huyền – người gắn bó với nghề nhiều năm – chia sẻ:
“Gia đình làm kinh doanh nhỏ, nhưng nghề chè lam thì không bỏ. Khách ăn một lần là nhớ. Có người đi lễ chùa Tây Phương, ăn thấy ngon lại tìm về tận làng. Có khách ở miền Nam, thậm chí nước ngoài, vẫn gọi điện đặt gửi sang.”
Ở Thạch Xá, có nhà làm hàng trăm hộp một ngày, cũng có nhà chỉ nhận đơn đặt riêng. Dù mùa nào, bếp vẫn đỏ lửa quanh năm, đơn hàng đều đặn – ít thì vài hộp, nhiều thì cả thùng lớn.
Nguyên liệu làm chè lam nghe qua tưởng đơn giản: nếp cái hoa vàng, gừng, mật mía… nhưng để có miếng bánh dẻo quánh, thơm cay vừa đủ, người thợ phải thuộc nằm lòng từng thao tác và cảm nhận bằng cả giác quan.
“Mật mía phải quấy đúng lửa, nếp rang vừa thơm là phải trút ra, gừng chọn củ già mới cho vị cay ấm,” một cụ bà trong làng chia sẻ, ánh mắt ánh lên niềm tự hào. “Làm vội là hỏng, mà hỏng thì khách ăn một lần sẽ không quay lại.”
Với người xa quê, gói chè lam không chỉ là món ăn, mà còn là chút ấm áp của làng quê gửi gắm nơi phương xa. Mỗi khi mở gói bánh, mùi gừng mật lại như đưa họ trở về với những ngày Tết cũ, khi cả nhà quây quần bên bếp lửa, chờ mẻ bánh vừa ra lò.
Những thanh bánh dẻo quánh, phủ lớp bột trắng mịn, cắn một miếng là vị ngọt thanh tan nơi đầu lưỡi, cay ấm lan dọc sống mũi. Hương vị ấy khiến người xa xứ thấy mình như vừa được trở về.
Giữ nghề – giữ hồn làng
Trải qua bao biến động, nghề làm chè lam ở Thạch Xá vẫn được gìn giữ. Khi nguyên liệu khan hiếm, giá mía mật tăng cao, vẫn có những người kiên trì giữ lửa.
“Nếu bỏ nghề, mai này con cháu sẽ không còn biết mùi vị này nữa,” chị Huyền nói, tay vẫn thoăn thoắt gói bánh.
Chè lam Thạch Xá không chỉ là đặc sản, mà còn là biểu tượng của sự bền bỉ và tình yêu quê hương được gói ghém trong từng miếng bánh. Mỗi hộp chè lam gửi đi là một phần hồn làng, chở theo nỗi nhớ của người ở lại dành cho người đi xa.
Chiều muộn, ánh nắng cuối ngày trải dài trên mái ngói rêu phong của làng Thạch Xá. Trong những gian bếp nhỏ, khói vẫn bay lên, mùi gừng mật vẫn nồng ấm như hàng trăm năm trước. Tiếng dao cắt bánh, tiếng giấy gói lạo xạo vang lên đều đặn – những âm thanh tưởng chừng bình dị ấy lại là nhịp đập của một làng nghề.
Ở đâu đó, có người con xa quê mở gói chè lam vừa nhận được, hít hà mùi thơm, nhắm mắt lại… Và chỉ trong khoảnh khắc, tất cả hình ảnh của quê nhà – con đường làng nhỏ, giàn bầu trước ngõ, khói bếp chiều – ùa về trọn vẹn.
Chè lam Thạch Xá, vì thế, không chỉ là món bánh. Đó là một lời nhắn gửi dịu dàng từ quê hương, là hương vị giữ chặt những bước chân đi xa, để dù đi đến đâu, lòng vẫn hướng về nơi bếp lửa chưa từng tắt.
Thanh Thảo