Người “giữ lửa” nghệ thuật truyền thống Việt Nam
(THPL) - Trong bức tranh nghệ thuật đa dạng của Việt Nam, nghệ nhân Phan Thị Kim Dung là một tên tuổi nổi bật. Không chỉ yêu và trân quý những giá trị của chèo cổ, xẩm và hát văn…bà còn cống hiến cả cuộc đời của mình để truyền tải những di sản này cho thế hệ sau.
Ở tuổi 73, Nghệ nhân Nhân dân Phan Thị Kim Dung vẫn tràn đầy sức sống và nhiệt huyết với sứ mệnh bảo tồn nghệ thuật. Năm 2022, bà được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân, bà cũng là người nắm giữ và phát triển nhiều loại hình nghệ thuật truyền thống như hát xẩm, hát chèo cổ và hát chầu văn - những tài sản tinh thần và cũng là một phần linh hồn của dân tộc.
Sinh ra và lớn lên trong một gia đình giàu truyền thống nghệ thuật ở Nam Định, ngay từ nhỏ, nghệ nhân Phan Thị Kim Dung đã được hấp thụ những giá trị văn hóa qua từng lời ru, điệu nhạc.
"Đối với tôi, nghệ thuật không chỉ là niềm vui mà còn là một lẽ sống. Tôi học cách yêu nghệ thuật từ cha mình - người nghệ nhân đã dành trọn trái tim cho văn hóa truyền thống", bà Kim Dung chia sẻ.
Từ khi lên mười, bà Dung đã bắt đầu học hát chèo, hát chầu văn, rồi sau này học hát xẩm. Lớn lên, với sự rèn luyện không ngừng nghỉ, bà nhanh chóng trở thành một nghệ sĩ đầy triển vọng. Tuy nhiên, điều đặc biệt ở bà không chỉ là tài năng nghệ thuật mà còn là tình yêu dành cho nghệ thuật và khát khao truyền bá những giá trị ấy đến cộng đồng. Chính vì vậy, dù đã đạt nhiều thành tựu cá nhân, bà Dung vẫn quyết định chuyển hướng, tập trung vào công tác bảo tồn nghệ thuật truyền thống.
Nghệ thuật truyền thống, đặc biệt là chèo và hát xẩm từng là nét đặc trưng của văn hóa Việt. Thế nhưng, trong bối cảnh hội nhập quốc tế, với sự du nhập của văn hóa phương Tây và các loại hình giải trí hiện đại khiến cho nghệ thuật truyền thống dần bị lãng quên. Điều này khiến nghệ nhân Kim Dung không khỏi trăn trở: "Nếu không có thế hệ kế thừa, những di sản này sẽ mãi mãi biến mất. Tôi không muốn nhìn thấy điều đó”.
Để bảo tồn và phát triển nghệ thuật truyền thống, nghệ nhân Kim Dung đã không ngại dấn thân vào công tác đào tạo, hướng dẫn các em nhỏ, những người trẻ tuổi có niềm đam mê với nghệ thuật truyền thống. Bà không chỉ mở lớp dạy hát chèo và hát xẩm mà còn tự tay truyền đạt những bí quyết, kỹ năng và tinh thần yêu nghệ thuật cho từng học viên. Đối với bà, việc truyền dạy không chỉ là việc dạy kỹ năng mà còn là việc truyền đi một ngọn lửa yêu thương đối với di sản văn hóa.
Với mong muốn tạo ra một không gian để nghệ thuật truyền thống được phát triển bền vững, nghệ nhân Kim Dung đã đứng ra thành lập câu lạc bộ Dân ca ở làng Mọc Quan Nhân. Đây không chỉ là nơi để các học viên học hỏi mà còn là nơi để những người yêu nghệ thuật truyền thống gặp gỡ, trao đổi và gắn kết.
Trong không gian của câu lạc bộ, những buổi biểu diễn chèo, xẩm, múa dân gian được tổ chức thường xuyên, thu hút đông đảo người dân đến thưởng thức. Đây là một cách để bà Kim Dung tạo ra một cầu nối giữa nghệ thuật truyền thống với cuộc sống hiện đại, để khán giả cảm nhận được giá trị của nghệ thuật dân gian trong xã hội ngày nay.
Việc thành lập câu lạc bộ này cũng là một phần trong nỗ lực của bà nhằm khích lệ tinh thần sáng tạo của giới trẻ. Thay vì chỉ gắn bó với nghệ thuật truyền thống, câu lạc bộ còn khuyến khích các bạn trẻ tìm cách kết hợp giữa nghệ thuật cổ truyền và các yếu tố hiện đại, nhằm tạo ra những sản phẩm nghệ thuật độc đáo, hấp dẫn mà vẫn giữ được tinh thần dân tộc.
Trên con đường bảo tồn văn hóa truyền thống, nghệ nhân Kim Dung không ít lần gặp phải những khó khăn và thử thách. Việc tìm kiếm và duy trì thế hệ kế cận không hề dễ dàng, khi mà ngày nay giới trẻ có xu hướng ưa chuộng những thể loại âm nhạc hiện đại. Thêm vào đó, chi phí để duy trì hoạt động của câu lạc bộ nghệ thuật cũng là một gánh nặng lớn đối với bà. Dù được một số tổ chức và cá nhân ủng hộ, việc duy trì một sân chơi nghệ thuật truyền thống miễn phí cho cộng đồng là không hề đơn giản.
Bên cạnh việc đào tạo tại câu lạc bộ, nghệ nhân Kim Dung còn tích cực kêu gọi và vận động các trường học đưa nghệ thuật truyền thống vào chương trình giảng dạy. Bà nhận thức rằng, nếu các em nhỏ được tiếp xúc với nghệ thuật dân gian từ khi còn trên ghế nhà trường, khả năng phát triển và giữ gìn di sản sẽ cao hơn rất nhiều. Bà không ngừng làm việc với các cơ quan quản lý văn hóa và giáo dục, tổ chức các buổi biểu diễn và giao lưu nghệ thuật tại các trường học nhằm khơi dậy sự yêu thích của các em đối với nghệ thuật truyền thống.
Với nghệ nhân Phan Thị Kim Dung, nghệ thuật không chỉ là một phương tiện giải trí, mà còn là cầu nối, là tinh hoa văn hóa cần được gìn giữ và phát triển. Bà cho rằng, mỗi làn điệu chèo, mỗi bài hát xẩm đều mang trong mình câu chuyện lịch sử, tâm hồn và bản sắc của dân tộc. Chính vì vậy, bà luôn tìm cách để ngọn lửa nghệ thuật không bị phai nhạt qua thời gian.
Trong tâm tư của bà Dung, bà mong muốn có nhiều nghệ sĩ trẻ, các nhà hoạt động văn hóa và cả xã hội chung tay để duy trì, bảo tồn nghệ thuật truyền thống. Bà tin rằng nếu có đủ tâm huyết và sự kiên trì, nghệ thuật truyền thống sẽ không bị quên lãng mà còn được phát triển, trở thành một phần không thể thiếu của văn hóa hiện đại.
Với những đóng góp không mệt mỏi cho nghệ thuật truyền thống, bà Phan Thị Kim Dung đã được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân - một sự công nhận xứng đáng cho những nỗ lực của bà. Bà không chỉ là một nghệ nhân giỏi mà còn là một người truyền cảm hứng, một "người giữ lửa" văn hóa, người đang truyền tải tình yêu nghệ thuật đến những người trẻ tuổi để họ tiếp tục gìn giữ và phát huy di sản dân tộc.
Nghệ nhân Phan Thị Kim Dung là minh chứng sống động cho tình yêu văn hóa nghệ thuật. Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu, có những giá trị truyền thống cần được gìn giữ và trân quý hơn bao giờ hết, và bà Kim Dung chính là một trong những người đang âm thầm đóng góp, từng ngày, từng giờ để di sản ấy mãi tỏa sáng. Những nỗ lực và tâm huyết của bà đã và đang là ngọn lửa sáng mãi, để văn hóa nghệ thuật truyền thống Việt Nam không chỉ được gìn giữ mà còn phát triển rực rỡ hơn.
Thực hiện: Phúc An